Lanur zünger mapa manguba tebilemtsü atema arogotem-ia khuret abentsüla

~ L. Kika Pongener. 

Tanü asen putu nung arogotem terenlok mapa nung tejakleni aoba ya asadangra, manger mesangwa tsüngda nung renloker. Ajioda,Tanela jenjang nunga liromedema renloktsüla aser aintsüla.
Arogo aika Tenlaki R.C.C. Building tobur tajung yanglur, Arogo Guest House aser Office R.C.C. ki tajung yanglur, Toklang tenzükertem ajunga atema talitsü ki Building tajung yanglutsür, Gari tajung alia toktsür, ita sen sorkar Scale den meneptepa agutsürtem arogo aika lir.
1980’s tashi ka nung Aor arogotem nungang sünga teimba ka nung, ariana Impur nung Bible azüngertem Pastor yur lia aruogo. Iba sülen arogo tulu kar nung B.Th. azünger Pastor ariana ayuba ngua aruogo. Ajisüaka, tanübo Aor arogotem nung balaka Toklang tenzüker ajunga B.D. & M.Div. degree nungi tema azüngertem dang yua lir. Asen Ao limai Yisu yimsü osang tajung arur joko küm noklang ana jungdi ta asür. Anungji joko tang yabo Aor arogotem yabo pei sasa pei tetsüng agi tizüka nokdaktetba aser tangar-a yaritettsüba arogo asütsü mapang tongogo.
Tanü asen Naga nunger arogotem, asen lima adena orr, bendang lima nung Mission Field lapoka mission wadang tulu-lu awaa-oa inyakba arogo aika dang lir. Atangji Naga nunger arogotem senbong reprangdangra, arogotem aika takar arogo lir. Ajisüaka, tang asen Naga lima state sorkar senbong reprangdangra sentsüh nung dang aor. Iba jenjang ka nungji lanur zünger mapa manguba tebilemtsü ya sorkar-i dangbo makoktsü. Joko asen lima nung lanur zünger mapa mangurtem lakh junga alitsü südi. Technical & Secular azüngertem oda toktsür, joko Theologian-tema sünga zünger mapa mangur aika dang kümogo. Atangji, item lanur zünger mapa mangurtem ajak mapa agi ata-a agütsütettsüsa sorkar kija dak imlatsü mali aser tanga lenmang kecha mali. Anungji NGO’s aser arogotemi sorkar den yaritepa shilem tilakabo agi nungang iba tebilemtsü khuret ya terabo pongpa-a akümtsü südi ta bilemer.
Tanü arogotem aika nung arogo terenlok aser mission mapatem nung intokba budget reprangdangra, ashiko arogo tulu karbo küm tsüngda nung sen lakh aika, oda crore jungnüa indoka alitsü. Ajisüaka, arogo aika nung lanurtem aser tila tanurtem atema senotsü teraka indoktsübo kanga kurua intokba angur. Anungji arogotem ajaki tanga teinyaktsü wadang aika liaka, Youth Ministry aser Christian Education Ministry ana ya tongtipangba temulong agütsütsüla. Kechiyong tanü asenoki item lanurtem aser tila tanurtem ya tim lenmang nung mesayuteti yutsüra, asüng tarutsü aliba putu yimten, arogo aser loktiliba ajungaji tetsübutsüka asütsü.
Aji oda, tanü arogotem Mission Field aika tesem balala nung lapoka lir, Plain Karbi Mission, Arunachal Mission, Thailand Mission, Indo-Nepal Mission aser Hongkong-China Mission etc. item Mission nung sen lakh-sa lakh intoka inyaktepdagi. Ajiser, tip külen asenoki asen atepzüng nung khen tenük yoka reprangdangra, asen jabaso-jalatem aika Drug Addicted sür tesümah-er, HIV & AIDS tashidak agi tesümah-er, Yi agi jemseta tesümah-er dang lir. Lanurtem degree tulu zünger mapa manguba ajanga tezü danger raksar nemzürtem aika dang lir.
Anungji item lanurtem ya tongtipangsa NGO-temi aser arogotemi khen tenük yoka reprang nungang ajungtsü südi ta bilemer. Arogo tulu kari lanurtem tebilemtsü khuret ya terabo pongpa-a kümdaktsütsü atema küm pongu – ter Plan nung Mission Hospital ka lapoktetra, iba Hospital nungji Doctor, Nurses, Technician zünger mapa mengui alirtem aika mapa angutsü, aser ano shirangertem-a aika senotsü intoka alima talangi moi yaritettsü. Ano Engineering College ka lapoktetra, Engineering Master degree, Degree aser Diploma zünger mapa mengui alir aika mapa angutsü. Ano Science College ka lapoktetra, P.hD., Post Gratuate, Gratuate sur mapa mengui alir aika mapa angutsü.
Atangji arogo tulutem kari danga iba ama Project ya küm pongu – ter tsüngda Plan nung inyaktet asübo, iba jagi lanur zünger mapa mengui alirtem dang ajangzüktsü masü, saka arogotem-jia iba Project-ji shidak inyaka otetra, iba Project nungjagi meyipa anguba tajangzük jagi pei sasa nokdaktettsü aser mapa-a agutsütettsü. Asenoki Roman Catholic inyakyim ya reprangra, parnokbo School & College Project agidang arogo-a mesür aser mapa mangurtem nema mapa-a agütsüteter.
Joko asenoka arogopur dak nungi tenla aser saru molok nung dang nendaker meli-i, meyipa angutsüba Project nung rangloker inyaktsü mapang tongogo. Aji oda, tang jenjang nung ya-sa ora, arogopur mangateter karibo saru-saji agi lakteter, oda tamang-ang mamangli ta asütsü. Ano iba dak alaka NGO-tem kari danga Factories & Industries Unit kar danga lapoktetra, iba nungji lanurtem aika mapa angutsü. Tanu asen lima nung lapoka akaba college-tem ya teimba Arts & Commerce stream  dang, Science College-bo aika mali. Ano Engineering aser Medical College-bo tanu tashi nung peria lapoka mali. Aji agi, kaketshirtem Science, Engineering aser Medical züngnertem aika asen lima nung tazüngdak maka, India lima talangi senotsü aika indoka aotsüsa akümer. Anungji arogo tulu kari danga item College-temji kar lapoktetra, lanurtem asoshi tajangzük tulu asütsü. Arogotem aika nung, mapang shia tebutem aser tetsütem atema, aser tantsür-tamburtem atema senotsü aika indoka Seminar aser sentong tapu tapu ayongzüka kaatsür. Hau, tsüraburtem aser tantsür-tamburtem nem aküm aguja parnok angazükshitsü maongka agutsübaji aji-a mapa tajung lir. Saka khen ashitsü agibo, tantsür-tamburtem aika angazükyongjia, joko aji kong kechi nung amshitsü ? Anu taoi tsük potak nung aratsü masüji, oda lanurtem atema dang tongtipang sua bilema senotsü indoktsüla. Tanu asenoki lanurtem züba-zübaa senzüka toktsüra, tanu alima putu-i bentsür aruba yimya temenentem yagi lanurtem meyoka-adoktsü aser tarutsü lanur putu nungjibo, Tsüngrem o jangraa sentepi aor kata malitsü, tamang yimsu nung keta asener kata malitsü. Surabangla Tenlaki tulu-lu tajung yanglua akaba ajungaji, ashiko par putu nungbo Club House & Tsüngsangdak ki dang akümtsü, Office aser Quest House tulu tajung yanglua toktsüba ajungaji shibai metet, Hotel aser jabojaridak ki akümtsü. Anungji arogo tulu kari danga lanur zünger mapa mangurtem atema ya kanga suoki ia bilema mapa kar inyaktetra, iba jagi lanurtem aika ajangzüktsü.