Mopong tajung nüngdaker

Nisung taküm alitsü atema dang masü saka anema alitsü asoshi mopong tajung aser temerük nüngdaker. Taküm liaka anema melira kechi asütsü, iba jenjangji bilemdanga nisung shiai alima nung mopong junga kümdaktsütsü asoshi mapa tilakabosa inyaktsü nüngdaker. Atangji, mopong merüka junga alitsü atema asenoki mapa tuluka meinyaktettsüa akok saka asenok ajaki pei akok mapa tila kabosa inyaktettsü. Iba mapa tilakaji süngdong ka tema yutsüba asütsüa akok, akok tashi mokozü madokdaktsütsü merangba asütsüa akok, süngdonglidong wazüka ayuba asütsüa akok, paper meyaka amshiba asütsüa akok mesüra akok tashi gari mebeni tetsüng agi jajaba asütsüa akok. Item ajakji asenok asoshi takoktsü, anungji asenoki ibaji asen taküm nung yimya kümdakja inyaktsüla. Tanü asüng balaka alima tsüka akümba asenoki metetter. Aji oda, alima ya akhidang nungi  tatsük asadangba celsius 0.5 nungi 1 tashi ka danga tsüka aküm nunga süng alima tesem aika nung ayong kongadoktsü aser rüjep aliba tenemtem yimsaa aoba ajanga tzüim tzü ulua akümba dak alaka tzü tajung samadoktsü aser mopong tatsük kümadoktsü. Iba ama tarutsü tiaji ngu asenoki tang alima nung tzü aser mopong merüka ayutsüsa meinyakra, 2100 AD küm tashi nungbo alima nung tzü tajung kenyongi mangutsüsa menenadoktsü ana nung lir.  Asenoki angatettsüba kaji asen aliba lima ya tarutsü lanurtem lima lir, anungji parnok marudang asenok ken lia alir amai bilema asenok alitsüla. Tetezü tanü asenok aliba ya alima tatembang kümtsür amai meinyaktsüla. Iba tangatetba nung asenok lira asenok dang masü saka asen semchirsemnurtema jangratema liyonga aotsü. Atangji, tzü mopong memenendaktsüi merüka ayutsü atema arem wazüka ayuba mapatem dang masü saka tanü lima nung industry tapu balala lapoka mapa inyakba aser anogo shia gari zünger mezüngma alima sünga senzüba mapatem nunga asenoki kanga bilemdanga inyaktsü nüngdaker. Akok tashi industry tapu balala lapoka inyakertemi temeket nung süngdong peria atemtsüla aser industry nungi aliba mozü tzü aser janaona tesem mashi nung mashimashi meindoktsüla. Ano, gari akartemi alima meima inyaktsüba mapa kaji akok tashi tetsüng agi jajatettsüba aser atongtsüba tesem tashika tashibo gari mebeni tetsüng agi jajatsüla. Iba tangatetba lemsateptsü asoshi taoba mapang ka asenoki iba yimobilem nung ” Nagaland nung tzü mopong merükteta yunüba temaitsü ka sayua Deobar nü amangba purtem ajak tenla kidangi aodang gari mebeni tetsüng agi ao nunga koma süla ? ” ta asüba tasüngdangba ka nung shisalemsatepogo. Atangji, yimtak yimtsüngtem nungbo tenla kidangi aodang nisung ajak tetsüng agidang aoer, kechiyong len talanga masü aser tenla kima gari anendaka sadema mali. Ajisüaka, town-tem nungbo nisung ajak amato gari nung dang tenla kidangi aoba mapang ka lir. Atangji, town-tem nung sentepi aotsü len talang, anungji gari nung aotsüsa akümer. Ano, Dimapur ama nungbo anü tatsük agi tatsüka tetsüng agi jajatsübajia aikati metizükteter.Ajisüaka, ano anameta nung alirtema gari nung tenla kidangi aotsübaji ‘fashion’ amato ka kümer, gari nung mesüra tetsüng agi mounür. Item ajakji alima yimya  anungji tangatetba ka dangi liromedema arudaktsür külen nisung shiai alima kümzüktsü atema langka kabosa inyaktsüla ta asüba tangatetba nung, Deobar ajak mesüaka ita nung Deobar ana danga sentepi tetsüng agi aoba anogo litetra, ibaji alima asoshi tenla tulu asütsü. Iba ama inyakyim ya joko tashitemetetter lima aika nung tenteta odagi. Iba ama tangatetba ya asenoki mapa küma tenzüktet ka asübo ajak atema angazüka benshia aotsü mapa tajung ka süla. Iba denji ano asenok ajaki electric light atsükba ya akok tashi ajema atsüktsü merangra, iba jagia alima mekonga kümdaktsütsü. Alima ya asenok alitsü asoshi Tsüngremi yanglutsüba lima, anungji Kibur-a pelatsüsa asenoki Pai yangluba lima ya merükmerüka topur jungjunga anepalutsü tim.