North East India nung aliba nüburtem atema Cancer tashidak

 ~ L. Kika Pongener, Aoyimküm, Dimapur.

Northeast India nung aliba state-tem atema cancer tashidak tamajung ka anogo shia menokdangteti aser mesoitteti renlokjen renloka aoba, talila talila dang küma aoba tashidak tulutibaji Bendanger asen limai senoka aitba (Illigal immigrants) ya ka asütsü. Bendanger ta asüdang asenoki tzümar ajak ya tashishitsü aketba kin amai mangatettsüla, ajisüaka tashishitsü aketba kin ka lir, iba kin dangji bendanger (Illegal Immigrants) ta ajar. Küm ishika tejaklen nungi asen kidanger Assam, Tripura aser Meghalaya nunger iba tashidak ya menokdangteti aruba tanü tashi manepteti kangshia timtemdagi. Talisa, Tripura state nungbo item kintem nem moksepdaktsür ayatai tia nung lir, joko pei nisung lisopur dang nungi bendangerang teimba kümadoker, parnok nem amokbangdaktsür kodamesüi timtem nung aliba asenoki ngudagi. Tanü asen lima nunga asenoki jungjunga süoki ia reprangdangra ashiko Dimapur jila nungbo nütsüng ya shilem asemsü nung shilem kabo item bendangertem ya asütsü amai reprangteter. Asenoki jungjunga asadanga odangra Dimapur jila nung oda toktsür, ano Dimapur meketa aliba jila tilatem ajunga nung shishilembartem ya jungjunga züngdanga ora asen lisopur dang nungi bendanger kanga agi talila züina kümadokogo. Anungji, iba ya kangasa tebilemtsü khuret tuluka küma odagi ta asenok ajaki kanga shishia tenoktenoka bilemtsüla tongtibang onük ka kümogo.
Anungji, ya zübazüba meyutsüi tawa kechi koda ULB election aser Women Reservation atema longjemer nokdak, iba amato longjemer iba atema ya-a nokdakra takok angutsü,talisa lanurtemi kanga temulong aguja inyaktsüla. Küm ishika tejaklen AKM-i anir “Survival Mokokchung” ta ser sentong tenzüka inyakba kanga takok ngua inyaktetogo, aser tangbo Mokokchung jila terabo sünepa lir. Aser asen lisopur shishilembaba mapa nung aser teka mapa inyaksangshiba nunga aayangdak kaa anisüngzüka lia aoba kuli tejangja ngudagi. Taoba küm item tzüma-longmari asen lisopur tetsür dak tim masüba inyakba mechi jail tashi kakpoka lendong patakato atalokba ajakto item bendangertemi menasaba mapatem ajanga timtem adokba lir. Tesüiba küm ka ana tejaklen Dimapur nung kiyong kar nung asen lisopur kibong ka lenmang nung kinungbo alena yur tebutsü dak tashiyim amshia mapa tamajung inyakba yamala tim masüba mapatem aika asenok tenüki ngua ajangshia aruogo.
Asen lima nung asen lisopur talitsü mesadem tsübuseta alitsüsa tensa tia ya asenoki zübazüba toktsüba ajanga adoker aser timatemer. Ano küm ka ana shi süiogo, item tzüma-longmar bendanger nisung kati asen Naga nunger lisopur kar den MBBS degree azüngtsü seat raktepa lisopur anema Guwahati high court nung case agutsüba-a ajangshia aruogo. Iba ya asenok asoshi cancer tashidak maneptetba tashidak ka amai kümadokogo, aser cancer mesen tenük masepshi nung renloka aoba amai iba tebilemtsü ya anogo shia renlokjen renloka odagi. Tongtipangsa, Dimapur jila nung iba tebilemtsü ya nokdangtsü kanga saaka akümer, kechiaser train nung anogo nung noklang kwika bendangertem arua alitsü shibai züngdangtettsü. Anungji iba ya züba-züba metoktsüi kanga süoki ia senso ajaki bilemtsüla.
Asen lima nung asenok lisopurtembo ayangdak maka, saka item tzümar bendangertembo jangratema ayanger, asenoki ibaji tenükmeremerba masü, saka parnok aliba agi parnok dak nendaker asenok lisopurtem azümesen akümer aser joko asenok parnok kübok parnok lar küma odagi. Joko Naga lima jila ajunga nung kisüjensü mapa ajunga parnoki inyakerji asen lisopur hazira aodak-a maka, bazaar nung dokan tulutiba nungi shir tilatiba tashi parnoki mener shishir-ji asen lisopur chiyimdak maka, oda oda sorkar office nunga tila-teri post ajunga item nisungtemi agiadokogo. Sen dang ngurbo item nisung yagi nisung tepsettsü apayua mebilemer, tetsür taküm raksatsütsü aakseta mebilemer, ashi auyatsü arendaka tsübuseta mebilemer.
Anungji ibala tashidak nungi taneptsü angutsü mozü tajungtibaji Inner Line Permit (ILP) ya sorkar ketdangsertem aser ozüng ammertemi anir lanur telongjem-temi tang nungi kanga sashia reprangtsüla aser tekaratiba nung tim teinkyaktsü mapa kar inyaktsüla. Tongtipangsa jila shia süngküm anükertemi (Check post) kanga sashia mita reprangtsüla.
2013 küm election nung NPF Party Manifesto nung tongtipangba onükji iba “Influx of illegal Bangladeshi Immigrants” ya liasü. Aser nübortemi NPF Party nem absolute majority mandate agüja adokdaktsü. Sürabang NPF sorkar joko asemben term maneni sorkar abener, anungji iba ILP issue ya süoki ia khenbo Assembly nunga süoka jembir mapa küma inyakdar minyaker ? Asen nüburtem atema terenlok mapa kanga tongtipang, saka ano iba yaa zübazüba metoktsüi temulong agüja nendaka nendaka inyaktsü kangasa tongtipang lir. Kechiba süra iba ya menokdangi zübazüba toktsüra kopi melii asen lisopur asen lima nung talitsü mesademtsü, asen lisopur aayangdak makatsü, lisopur kaketshirtem zünger mapa mangur tali züintsü, tashiyim mapa tali züintsü aser rakzükraktemer tali tali züintsü, nütsüng nübo tali tali züina aotsü, ajisüaka ali-arembo kodanga talila merenloktsü, aser kodang asen lima nung bendanger tali tali senoka aitdaktsüdir asenok talitsü aser alu-ayimtsü ali aser arem agi meperitsü aser chiyungtsü nungi tenzüker libaliro ajak nung meperitsü. Ano aji dang masü kopi meli-i jila-tem nungbo yimsüsüba menden tashi asen lisopur den rakteptsüsaka tensa mapangi bentsür arutsü. Anungji asenok lisopurtemi kanga süoki ia arok-aroka shisadangdanga bilemdanger inyaktsüba mapa tongtipang kaji, item nisungtem yagi parnok asen lima nung shishilembaba mapa sademsadema inyaktsü mechi asen Nagatsür den kibalembutsü kanga meranger aser rongsen intok mesasai lenmang tapu balala, tasa tapu tapu agi mesüzüktsü kanga meranger. Asen Naga nunger kin karbo item kin den ya mashibangi kibalembuba-a lir, anungji kokrabangla yimtsüng shia nung yimden yimsüsürtemi item nisung den kibalembu masütsü atema temzüng-ozüng tesashi yanglutsü kanga nüngdaka kümogo ta bilemer. Anungji iba ya zübazülema metoktsüi sorkar ketdangsertem, ozüng ammertem, lokti tentet-tem (NGOs) aser tongtipangsa Naga nunger kin shia Lanur Telongjemtemi kanga süoki ia temulong agüja inyaktsü mapang tongja tongogo. Aji oda, iba ya temulong magütsüi zübazüba toktsüra asen anasa aliba kidang- kiyonger Tripura, Assam aser Meghalaya nunger timatemba cancer tashidak yagi asenok-a kopi meli-i atongtsü ana nung lir. Anungji iba tebilemtsü ya asenok ajaki süoki ia bilema inyaktsüla aser arok külem khuret asütsüla-a ta tazüngertem den iba ocet ajanga lemsateper.