Nükmen nung aibelenra Nükmenchir

– Talitemjen Imchen.

“Nükmen Nung Aibelenra Nükmenchir” ta kenteta jembi tenzükba ya tsürabur shiba shisa tajung agi shisatetar, tetsüngmangtsü ka lir. Iba kentet yabo alimaji kechi koma ka melenshia yimsoshiba aruyonga, kechi nung lokti tenteta lidir nüngdaktsüba tapet kentet ka lir. Kodang nükmen nung aibelendir, yongsen mapaji timchi adoka metemteter aser yongsen osetji amshitsü majunger. Timchi oset kaji, kidang yudi ta asünunga kinünger densema menütsütsüba, rongdokdi ta asünunga nübutsük aika lir asünung tapayutsüka. Iba jagi yongsen mapa inyakeri nükmen tenzükdang kanga kümdanga tenzüker.
Tangar oset nunga nükmen aser tetenzüklen lir. Asenok ajaki tangar oset amshir. Parnok oset nungbo tanang chiteter aser jangrapangra saputepa amshir. Saka pei oset nung tanang chitetba kangabo mali aser aika saputepa jangratema amshiba mangur. Asenok ajaki kanga shisadangtsü nüngdaker. Pei oset nungji nükmen junga metenzüker asü mesüra asen shisatsü nung ano lanu asüba agi junga mamshiteterar ni mejangja. Saka kati ka nem tabensaba shisatsü agütsüba ajanga kinük pezülen nungi Aor aser Naga nunger nükmen yanglushitettsü aser tejangjaba aotsü tamang akar.
Mezüng Dr. Clark aser Godhula nunger Molungkimongi atur Ao lima senzüba mapang, Aori company nisungtem ta temolung melemi bilembaji, tanü aseni shisadangra Aor ji zülutsü aser azüngtsü dang maliashi, temetetba tsütsü nungjibo tuluka tenük lapokadoker liasü ta meteter. Yamaji Molungkimong nungi Molungyimsen yim tasen akümbaji, Oct. 24th 1876 ta yimer aser alima otsü nung jangjaa lir. Kaketreju tenzüker aruba küm 2003 nung 125 ajongba benjong, Molungyimsen yimtak AKM President Wapong Imotemjen Longchar aliba mapang, AKM-i ayongzüka Quasquicentennial amongbaji ni dang masü, iba mapang kaketshirtem aser alimai meteta lir. Aser kaketshirtem dang masü tesenteper ajak kanga temoatsü ngur senshi. Talisa Mrs Clark-i par yimtak 1878 küm school tenzükba jilushi Molungyimsen Lanurtemi sayuba ji reprangdang, asenoka Mrs Mary Mead Clark-i kaketriju nung sayur ama kanga jangratema reprang.
Iba sülen, 2006 küm tatemlen ka, taoba Chairman Ao Senden Literature Board, Late Sosangmeren par kidang kü taküm nung mezüng süa ajuru. Küna oshioben (literature) otsü talangka jembi aser nia pa nungi aika angazük. Iba mapangji pai, “Naia ASLB Tentet Ya Koba Küm Ka Agi Nung Tajungba Asütsü Amai Bilemer” ta asüngdang. Ni mezüngbo 1911 küm Dr. Clark-i Ao Dictionary yangluba bilemteta jembi. Ano yakta dang 2003 küm Quasquicentennial AKM-i ayonga Molungyimsen yimtak amongba indang bilemteta ashi. Tanüa kü tangatetba jibo, ASLB oshioben tentet ji 1878 küm ya aginer. Kaketriju tenzükba (formal education) kümji magira, shisaliok tsütsü nung yaksü (marking) yoka bentettsü asaktsü amai nibo bilem.
Iba sülenjibo 2013 küm ASLB tamaitsü (insignia) nung ASLB Estd. 1876 ta zülur angu. 2003 Quasquicentennial amongba küm o ASLB Estd. 1876 naji meputeper. Tangji küm ana agi nükmenchi adoka lir. Tarutsü nungbo nükmenchiji tuluba akümtsü nibo tsübutsür. ASLB Estd. 1876 ta agitsüsa bushizüngdangertemi molung süa ngur lirapang kanga junger. Saka yamaji melirapang ASLB tentet ji melenshitsüla aser 1878 küm ji asütsüla.
Tarutsü asen oshi aser sobaliba tali tejangjaba nung wazüka ayutsü atema, Ao Oshi nükmen (subject) nung Aor aser Naga nunger indang General Knowledge agitsü nüngdaker. Tatishitsü kar sobaliro (history) yimya nung sayudanger.
1. Mokokchung District Naroküm Tenüng – Samanir yimti (the land of pioneers)
2. Christianity Tenzükba Yim Aser Küm – Molungkimong, 1872
3. Kaketriju Tenzükba Yim Aser Küm – Molungyimsen, 1878
4. Mezüng Kaketriju Tesayur – Mrs. Mary Mead Clark
5. Mezüng Ao Lima Sayutsünger – Godhula Rufus Brown
6. Mezüng Christian Yimküm Aser Küm – Molungyimsen, Oct. 24th 1876
7. Mezüng Ao Osep Adokba Küm – 1911
8. Mezüng Ao Osep Zülur – Dr. Edward Clark
9. Mezüng Mission Center – 1872-1876, Molungkimong
10. Tanabuba Mission Center – 1870-1894, Molungyimsen
11. Tasembuba Mission Center – 1894- till date, Impur.
12. Tatempang Buba America Missionary – Mrs & Rev. R. F Delano
13. America Missionarytemi Impur Doktsüba Küm – February, 7th 1955
14. America Missionarytemi Mission Melenzüka Doktsü – Rev. L Kijungluba.