Nütsüng Arenba Tebilemtsü

Alima nung lenirtemi tsüngsang mopung melenshiba, alima tatsükba akümba, tzü aser chiyungtsü tebilemtsü, kiralongra aser nuclear rara nokdangtsü onüktem atema kanga jembia inyaker, ajisüaka aiben alima nung nütsüng tali renlokba tebilemtsü onükbo sendoker ama reprangteter. Tang alima nung anogoshia kinü-tanur lakh asem ser meyirjang tenemser asem (3,53000) shi asor (minute shia tanur 4.3 asor), ta UNICEF-i asadangtetogo. Ni arishi küm ka majungdang alima nung nütsüng billion 3.95 liasü, aser tangbo alima nütsüng anasü jungnüa kümogo (billion 7.7). Item nütsüng atema chiyungtsü züsentettsü asoshi tzü jenti nüngdaker, kechiyong tang alima nung amshitsü akokba tzü shilem 70 bo chiyungtsü züsentettsü atema amshir. Mongintemi ashiba agi, 1960s mapang nungi ali nung temo tajemba-tajemba akumer, iba dak alia alima tatsükba akumer, tsüngsang mopung melenshir, tzü tajung tajemba akumer aser chiyungtsü ishiba züsenteter, ajisüaka alima nütsüngbo timba-timba dang akumer, anungji mapang ka nungbo chiyungtsü agi anüngba wara tulu ajurutsü. Taruba küm 10 tashi nungbo alima nütsüng billion 8.50 ajungtsü ta asadangtetogo. 2050 küm tashi nungbo tang alima nung nüngdakba chiyungtsü anasü agi timba akumtsü, aser ibaji shisabulutsü osang ka lir. Talisa China aser India nung nütsüng onsara züinba agi sorkari nütsüng tali mezüindaktsütsü asoshi sentong tapu balala yanglua nübur nem tangatetba agüja arudar. Alima nung mapang shia tzümopung lendong balala aser wara balala agi khen nung nisung aika remoka asütsüsa atalokba lendongtem dak alaka alima yimya agi nisung asübabo kanga ajemogo. Akhidangbo tsüraburtem alu wadang nung yariteptsü atema kibong nung tanur 7-12 tashi sodena liasü saka tangbo kibong tilaba ayutsü meranga kibong nung tanur 2-3 dang agir. Tang alima nung nütsüng timba aliba linükji China lir saka tang amaisa ora 2050 kümbo alima nung nütsüng timba aliba linükji India akümtsü ta asadangtetogo. Taküm January mezüngnü kija nunga India nung tanur 70,000 asobaji atamata masü. Tang alima nütsüng shilem 18 bo India nung lir saka alima nung India nunger litsü (ali) shilembo 2.4 dang lir. Tang China linük nung nütsüng arenba azüoktsü atema sorkari kibong shia tanur ana dang asotsü ozüng lateta lir. Ano India nunga sorkar mapa inyakertembo tanur ana dang agitsü mapatong (two child policy/State Polpulation Policy) lateta lir. 2017 küm Assam nunga iba two child policy tenzükogo. Assam dak alia two-child policy benoka inyakba state temji- Bihar, Himachal Pradesh, Madhya Pradesh, Rajasthan, Haryana, Andhra Pradesh, Odisha, Chhattisgarh, Gujarat, Maharashtra aser Uttarakhand state tem lir. Yamaji Nagaland nunga iba policy benoka inyaktsüla aser Health & Family Welfare Department-i nüburtem nem tangatetba agutsüdang nüburtemia kibong tila ayutsü merangtsüla. India nung nütsüng züinbaji linük litsü den mesüteper, kechiyong nütsüng züinyonga lushibo tuluba makümer. Tanü asüngbo aikati kibong tila ayutsü meranger, saka ano asen lima nunga tang tashi karibo tarutsü atema mebilemi tanur jenti sodener. Ki sünga tanur sodener takum piyong timtema alitsü agibo kibong nung tanur ana dang agir tim-metemi alibasa tajungba asütsü.