Nütsüng Tali Arener

July 11, 2019 nü World Population Day anogomong jelia taoba ita June 17 nü UN-i sayaba ’26th revision of World Population Prospects’ ajanga ashiba agi, 2027 küm tashi nungbo alima nung nütsüng timtiba linükji India akümtsü, ta sangdongogo. Tang alima nung aliba nütsüng, tanur asotsü imlaba mesüra asüba lenlatem nung ajemdaker tarutsü nung nütsüng kwi arentsüar asadanger. 1979 küm China nung one-child policy (kibong nung tanur ka dang agitsü) tenzükba sülen China nung tanur asotsü kanga temjena alir arishi küm 15-39 tetsür nütsüng million 235 shi lir (2019), aser ibaji denji medemdangra India nung item rogo tetsür million 253 lir. Tanur asoba ajemtsü atema India-i China-i inyakba ama policy ka renem nunga nütsüng timtiba linükji India sa akümtsü ta asadangteter. UN-i küm ana shia nütsüng asadanga arur. 2015 küm UN-i, 2022 küm tashi nungbo India-i China nütsüng ajatettsü ta asadangtet saka 2019 küm nungbo UN-i küm aika tur, 2027 küm India-i China nütsüng ajateta nütsüng timtiba aliba linük akümtsü ta metetdaktsü, iba kuliji tanur asoba jenjang (fertility rate) ajema akümba ajanga lir. Yakünü India linük tesem ajaklen ‘World Population Day’ amongdang lenirtemi linük nütsüng tali arenba tebilemtsü onük balala jembiogo. Atangji tang India nung square kilometer ka shia nisung 400 lir, ta asüba osang kija nungji shisabulutsü keta lir. Yakünü Union Minister, Giriraj Singh-i, kibong nung tanur ana dang agitsü atema sorkari ozüng ka yanglutsüla; linük nung nütsüng kanga arenba ajanga rongsenkettsüng aser ali nungi adokba rongsen tsütsü amokmeren ajurutsü, anungji Parliament nung iba onük süoka jembir nütsüng azüoktsü atema ozüng ka yanglutsü nüngdak, ta shiogo. Alima nung lenirtemi tsüngsang mopung melenshiba, alima tatsükba akümba, tzü aser chiyungtsü tebilemtsü, kiralongra aser nuclear rara nokdangtsü onüktem atemabo kanga jembia inyaker, ajisüaka nütsüng tali renlokba tebilemtsü onükbo aiben sendoker, yamaji India nunger Parliament nunga iba tebilemtsü onük atema mejembir. Tang India nung minute shia tanur 34 asor aser nisung 10 asür aser ghonda nungbo tanur 2,062 asor aser nisung 603 asür. Tang alima nütsüng shilem 18 bo India nung lir saka alima nung India nunger litsü (ali) shilembo 2.4 dang lir. India nung nütsüng züinbaji linük litsü den mesüteper, kechiyong nütsüng züinyonga lushibo tuluba makümer, iba nungji shisabulutsü keta lir. India nung nütsüng onsara züinba agi sorkari nütsüng arenba nokdangtsü asoshi sentong tapu balala yanglua nübur nem tangatetba agüja arudar, ajisüaka ozüng ka meyanglura kobi melii nütsüng arenba tebilemtsü khuret agi nenettsü. India nung state kar nungbo sorkar mapa inyakertem tanur ana dang agitsü mapatong (two child policy/State Polpulation Policy) lateta lir. 2017 küm Assam nunga two-child policy tenzükogo. Assam dak alia state 10-11 shi nunga two-child policy benoka inyaker. Yamaji Nagaland nunga iba policy benoka inyaktsü nüngdaker aser tim departments-i nüburtem nem tangatetba agutsüdang asenokia akok tashi kibong tila ayutsü merangtsüla.