Oboula nunger tetya O

~  I. Shilu Yaden, Sangtemla Ward, Mokokchung.

1. OKILA
Oboula nunger Tetya O ta asüba ya Oboula nunger Putu nunga atalokba tanü asen Putu nunga aiblenener dakbo ataloka aotsü ako! ta shina toktsüba o lir. Ibai Tsüngremi meimchir asoshi tazüokba mapa ka toktsüba ta angateter. Meimchir liyonga arudang ajangshia aibelentembo “Yamajisa taküm nung ataloker ako!” ta Tetyaa/shinzüka toktsüba o lir. shirnoki angateter kümdanga libalirur parnok asoshi tajung, aser züzüa alirtem asoshi tamajung ta asüba o lir. Nisung shia shisatsü yimya tapu palala lir, anungji shirnoki pei taküm nung ibai tongtipang ta angateter, parnoki Tetsü, Tebou, aser tantsür, tamburtemi mapang shia Otsü ka ama ashibaji angazüka yur kümdanga libaliruer parnok asoshi tajangzük lir.
Tanü putu lanurtemi item otsüji züzüa toktsür, saka kodang kibong nung atalokdir idangji tang Oboula, obala, Otsüla, Ojala nungerisa ashiba to ataloker ta bilema arur. Anungji mataloktang kümdanga alitsü atema iba Tetya O ya toktsü. Oboula nunger Putu nunga atalok aser tanü asen Putu nunga atalokdar aser tarutsü putu nunga ataloka aotsü. Anungji iba tetya O ya asen taküm nung Tongtiret ta angateter asen libaliru nung ajemalua Tsüngrem aküm tasübua libalirutsüla ta ayongzüker.
2. YIMKÜM OTSÜ
Obuola nunger mapang nung kodang yim tasen ka akümtsü lemtetdir kin, kidong shijang tabensa ayongteper lokti tulu senteper yim tasenji aküm. Idakji tetsü, tamo, anük ako tabensa agi aküm nungji kibalembo nung kecha tarendaktsü mali soyapokyaa Yimtisanger kümteta ali. Anungji mezüngyongi Yimtisanger kümtetbaji tatem tashi Nokchusangersa asütsü ta Tetya. Yimtisanger ta süra Yim tulu kibong noklang asem tema aliba yim. Nokchusanger ta süra Yim tila. Kibong noklang asen teküpok aliba yim. Kin, kidong otsü nunga yimkümdang nübo aika arurji teti aika alitsü, saka ishika arurtemji teti ishika tang alir ta oboula nungeri Tetya.
3. KIBONG SASEP ATEMA TETYA O:-
Otsüla, Oboula nunger mapang nungi tanü tashi nung atalokba aser ataloktsüba Oboula nungeri Tetyaa aruba. Kodang tanur kibong kümteta odir teti asoshibo tsürabur kidang kibong semloka malir. Kechiyong chirnur kibong tsürabur den semloka alitsübaji asen sobaliba nung maket. Kechiyong oboula nungeri Tetyabaji Tejeni Tasen atsünger aser Taseni Tejen atsünger ta Tetya. Tetetzü: Tsürapur tia küprakra chirnurji arishi mali, aser chirnurji tia teküprakba süra tsürapurji arishi malir ta Tetya. Koba kibong sentsü tuluba (tewangwangba) südir iba jaki tilabaji atsüngtoker ta Tetya. Oboula, Obala nunger mapangbo chirnur aser tsürabur kiyong Mepua palala nung tang ali. Kechiyong tashidak wara arudang aser kitsük kirong lendong ajak nung külemi ajurur aser tsüngkum mapang Mit Tsütemmong amongdang tebu o techir na kenüyongi külemi amongtsüsa akümer aser ibaji majung ta oboula nungeri Tetya.
Arem-tsüremi yata onüi aodang tebu aser techir kisüng mao. Kechiyong tenaji Tiaba ka tang aser sentsüa kasadang, anungji arem shiruru tesashi ajurununga makoker, aser chiyongtsüa memoaer ta Oboula nungeri Tetya. Anungji Anük, Ako kar ayongsener dang ao.
4. KIBALEMBOBA REN NUNG :-
Adianu tebur aser tetsür chir aser semchirtem kin balala asüyonga asembenren tashi jakzükba melembuteptsü, saka pezübenren nungi tang lembuteptsü akok. Kechiyong asembenren tashi nungjia lembuteptsüji ano azüh memerüktet ta Oboula nungeri jembi. Item kibongtem nungji Sowasülem mesüra Lenimao nübo sosemer ta Tetya. Item kibongtem dangji “LEMBOMAZÜK” kibong ta jembi.
5. KISET SHIRURU METSÜBA YIMYA
Kidang metsüba kiset shiruru Ak, An, Azü, Nashi, Napong metsüdang anüpalua meima metsüang ta Oboula nungeri chirnur, semchirsemnur tang sayutsüngi. Shirurui tashi mangadang tawaktsü atua (jashia) tepsetra Mazükmaru adener ta Tetya. Tetetzü: Taküm piyong jangratema asen anisüngzüktsüsa memetsüteter ta Tetya. Kechiyong kiset shiruru ajanga asen kibong tia tangaria meteter, aser kibonga anisüngzüker.
6. KISEMTSÜSEMBA YIMYA/AWASHI:-
Kinunger aser medemer kidangi kisemi aodang süngo mesüra tajemtsü kar agütsüra marok ponglang nung terabo anünga tokjang. Kechiyong marok ponglang tashi okshia azüngteta jemra ki kibur temoatsü malir ta Tetya. Anungji oboula nungeri marok ponglang nung terabo anüngasa toktsü.
7. LOKTI DEN ATONGSEMBA YIMYA:-
i) Lokti mapa inyaktang azümasena teli. Lokti mapaji teti inyaka malitsü. Pei mapabo anogo shia inyaktsü. Nisung taküm kaji Lokti den dang alitsü. Tsüngremi yanglu ta Oboula nungeria jembi. Nai aser ni lokti mapa meranga inyak nung asen dang temoatsü agir ta oboula nungeri jembi.
ii) Lokti den külemi auso ka nung chiyongra pei tsütsülen nungi dang chiyongang. Medemer tsütsülen awaa oa tamook. Tangar ken anemdang asen anaben tenem. Kechiyong tangari asen tang “CHIDIYONGDI” nübo ta ajatsü.
iii) Lokti nung awazüdang chuli (Yangko) semer tawazü. Kechiyong item yimya ajanga Ochimashi adokdaktsür.
iv) Meimchir tsüngda nung nubo tashishitep. Tsüngremi nisung ajak nüm sempet kakabosa agüja lir. kenübo paia na mapa kar nungbosa yaritsü/kümzüktsü. Itemji temolung nung yur libaliroang ta Oboula nungeri sayutsüngi.
8. O TEMPANG:-
Item Tetya O ya ajak dakbo mataloktsüa akok, saka Oboula nunger mapang nungi ataloka aruba Tetya asünungji tanü Putu nunga aika daka ataloka aruogo aser arur. Anungji shirnoki temolung tanga angazüka yur taküm nung kümdanga libaliror parnok asoshi tajangzük. Anungji ajaki taküm nung mataloktang kümdanga libalirotsüla ta ayongzüker. Tsüngremi tazünger ajak moajang.