Onok Tetsürtem-i Pelar

~ Mrs. Meyisongla,
Lower Chandmari, Kohima.

Nagaland Governmenti Nagaland Municipal Act 2001 nung ajemdaker Urban Local Bodies (ULB) nung 33% Women Reservation agütsütsü telemtetba agiba atema pelar. Ano Nagaland Governor P.B. Acharya, T.N. Manen (Rtd. Addl. Chief Secretary of Nagaland), ENWO, Konyak Community, Dr. Asangba Tzüdir, Asa-Thong Woch (concerned citizen), etc shirnokisa 33% Women Reservation nungiter, parnok ajak dang pelar.
29:08:2016 anogo Naga Hohoi 33% Women Reservation asen lima amshitsü ano lanu (pre-mature) ta ashiba o nungji hau ta asür asü nungah ta asür ta public opinion agiba nungji nungah ta ashir 68% liasü – tetezüji mapang agi yarier (majured süogo) ta ashir. Ano 31:08:2016 “Voice of the People” nung 33% Women Reservation nungiter (support asür) asü masü ta nüburtem tang asüngdang. Telangzür ajaki support asür ta langzüba asenoki newspaper nung züngogo. Support asür ajak dang onok tetsürtemi pelar.
Ano Langpangkong tzükong nungi Free & Fair (Clean) Election agitsü atema pledge agiba indang sangdongba atema pelaa bilemer. Jembiba ama inyaktet nungbo election menen khuret ajak pongdoker asütsü. Asenok ajaki iba nung nungettsüla ta bilemer. Iba yagi Aotsür electioni aitsü lenmang sadema lapoktsür asütsü siidi. Teburtem aikati onok dang yamaisa ashir, “nenok kechiba 33% Women Reservation nungang electioni yiner ?” Yagi nenoki nenoksasa dak tamang makar ta sayur. Shingaiah nenok electioni aitsü nokdanga mali. Tangartsür ama nenoka electioni yiang. temsüa dang lira adoktsü ta ashir. Saka tang tensa (system of election) nungbo onok Aotsüri electioni meyitettsü.
Kulitem :
Aotsür tetsü-tebou aser tsürabur nungi senmang mali. Kinüngbo den lia külemi züsentetba senti rongsen ajak kinüngbo meyong. Tetsür ket nung kimong-lumong, senti oset aser sen mali. Election nung tetsürtemi yi, drugs,Sali, moko, chiyongtsü aser vote alitsü makoktsü. Aji dang masü, shir kilempok nong mi apur electioni ayitsü? Ya tamakoktsü.
Asen sobaliba nung tajung aser tamajung aika liasü. Itemji aika melenshiogo kechiyong shir kin sobaliba süder süaka mapang den apet melenshia aor. Koba sobaliba memelenshir aji sobaliba masü ta kaket zülur aikati shisema lir. Kasaji asen Aor sobaliba tanü putu den mapetbatem aika melenshiogo.
Eg: Süng long külema liasü, tangbo Yisu külemer. Memerüki liasü, tangbo merüka alir. Tasümang tsüin anügo 5 – 6 nü mi nung mororang pakti nung longer leper sadem nong juketa ayu, tangbo ali tur aremer. Tebur ajaki langtem merah küta agi/atem, tangbo tebur shingaia langtem matemer. Tetsür teptsü mateper. Shingaia tola aser longpant masem, tangbo asemer. Tetsür kodang keyi odir, tanur tesobet soa lir ta nashi aser nabong shi mechidaktsü, ango ponglu aser kongshia mechidaktsü, tsüngken aser aluh (frog) mechidaktsü, an aser antsü mechidaktsü, saka tangbo ajak achir. Tanur tajungba dang asor. Ano tanga tatishitsü zünger mezüngma lir.
Ano asen sobaliba tajong samabatemji:
* -Ochishir liasü saka ochi mashi, yazü, auer dang aika adokogo.
* -Mapa meranga inyaka liasü saka azümesen agi melenogo.
* -Tasüngtet kin liasü saka masüngteti kin kidong lemputeper.
* -Tetsü taso oshi mejembeteter.
* -Tamang nung takang liasü, tangbo seplasüpshi tamang, telembet tamang.
Item ajak temelenshi atemabo shingaia ya kechiba ta mebilemer.
Akhidangbo tetsür Fashion Show nung modelling inyaker, tebur ajong toktepertem, actress, women sepoy/army mesüra policei aortembo teseplepertem dang ta bilema liasü. Tanübo koda 2010 küm Nagaland Women Policetemi tesüngmangtsüka alima dang nümatangteta Delhi yimtiba nung Commonwealth Games (Mega Sporting Event) alidang Deputy Commandant Watsü Temjensenlai anir Nagaland women police parnok 600 shi tongtipang jaka ajak nung tesüngmangtsüka junga mapa inyakba konang nüngsang tulu asen Nagalandi bener aruogo. Ano iba dang tuluba inyaktesttsü parnok dak tashi lir. Tanga departmenta ajak nung tetsürtemi kanga nendaka mapa inyaker. Tetsürtem doctor, nurse, clerk, teacher, administrator ,businessperson, IAS, IFS, lawyer, missionary , sweeper, chowkidar, etc mapa ajak nung inyaka alima nungiter.
Shiti sürbo Municipal Urban Local Bodies nong 33% Women Reservation lemzüktsübaji teburtemi Government dang pelatsüla. Iba mapa ya kangabo tenükshitsü mapabo masü. Kima yimdong merüktsü, nulla jana aoktsü, nisung tasümang, shiruru aser ozü sangnu tasümang junga aremtsü, ” Sweeper mapa” scü aokpa mapa nung tebur yarisemtsü mapa dang. Tetsürtemi kilong nung merükmeju mapa nung kanga nendaka inyaker. Kima yimdong merüktsü nunga parnok shisatsü (idea) aser decision-making nungji amshira asenok aliba town aser cities-temji teronem menema kima, yindong aser nullaji meraka yutettsü ta tebilemba dang südi. Development atema agütsüba senji lemsa-a dang agira takar akümtsü, saka mapa inyakra asen town merüka topur junga yanglutettsü, topur tajong narotem aser süngdonglidong meidaktsütsü.
33% Women Reservation agütsüba ya maongka amai, saka yimdong aser nulla merüktsü mapaji kanga züba-a bilemtsülabo masü südi. Anungji asenok ajaki angateta 33 % Women Reservation ya agizüka tendangtsüla ta bilemer. India lima nung iba mapa ya tetsürtemi tajungba inyakba agi 33 % masü saka 50 % tetsürtem nem inyakdaktsür.
33 % mesüra 50 % Women Reservation yagi tebur den tashi tokteper masü mesüra yagi tebur power raktepera masü. Tebur kecha takoksa maludaktsütsü.