Sen aputsüba mapa

Tanü putu nung sen aputsüba mapa ya kanga nüngdak aser tongtibang mapa ka kümogo. Ibayongji, takari sen apuba aser aputsüba mapa inyaker. Asenoki sen apuba ya sensakba agi apur ta bilemer, ajisüaka yamaji masü. Tanü putu nung sen apubaji sensakba agi apur masü saka tajangzük aliba mapa tuluba inyaktsü asoshi apur. Shitakba shidi süra sensakertemibo sen maputettsü kechiyong parnoki maotettsü, anungji senakertem nembo maputsür  saka teyari agütsür. Iba nüngdak ya angateta asenoka putu yimya den putepa renloka otettsü atema taoba hopta nung asenoki sen apur akümtsüba indang onük ka nung shisalemsatepogo. Atangji, tanga Nagaland nung mezüng Naga nungeri sen aputsütsü atema bank amato lapokbaji Hornbill Finance Ltd ya asütsü. Ibai asenok Ao senso tajung Mangmetong nunger Wb.Chuba Pongeni lapokba lir. Iba ya ajanga nisung aika teyari ngudagi. Iba amaji sen aputsüba business inyaktsü asoshi Nagaland government-ia 2005 küm ozüng ka lateta lir aser iba ozüng dangji Nagaland Money Lenders Act ta ajar. Iba ozüng ajanga nisung kati state government dang nungi temelaba meshir sen aputsüba mapa inyaktsü akok. Ibaji tali angatettsü asoshi taoba hopta nung ” Nagaland Money Lenders Act 2005 nung lateta aliba ama sen aputsür mapa inyaktsü aoshi Money lender’s licence meshir bank interest dang nungi 3 % agi talila agia inyak nunga koma süla (?) ta asüba onük nung shisa lemsatepogo. Iba tasüngdangba nung yabo nisung ishikati dang shilem agia langzüogo. Ibaji sen aputsüba mapa meinyaknüba agi asü mesüra Nagaland Money Lenders Act 2005 mangatetba agiar ashitsü makok. Tang ya bank nung asenoki sen apu nung küm ka nung tetemlok 14 % agitsüa akok, anungji Nagaland Money Lenders Act ajanga iba nungji ano 3% temloker aputsütsü melar süra 14 % nungji 3 % ji sen 0.42 adoker. Tetezü nisung kati sen apuba mapa inyaktsü asoshi temelaba agir inyakra pai mesüra lai küm nung noklang shia sen 14.42 tetemlok agitsü akok. Ibaji ita nungbo ita shia tetemlok sen 1.20 shi adoktsü. Tang ya nisungtem rongnung sen aputepba yimyaji küm nung masü ita nung sen telemlok 10% tashi agia apur. Ibajibo küm nung sen tetemlok 120% agi apur asütsü. Ibajibo taputsüri sen ruzüktsü atema maochii inyakba mapa ka asütsü aser tapuri  inyakbaji yiar mapa lir. Iba jagi nisung aika sentsü maotet kiojen oadoker. Iba ama apangyimer sen aputsür ket nungi nübortem kümzüktsü asoshi Nagaland Money Lenders Act ya latet saka tanü tashi ibai shingaia mapa küma amshiba mangashir. Atangji, bank purtemi sen aputsütsü mulunga lir  saka sen apuba maotetra iba melen agitsü asoshi ‘security’ aikati magütsütetter, kechiyong bank purtemi yimtak yimtsüng nung akaba ali aser kimonglumong magir. Iba jagi Naga nunger aikati bank nungi sen maputetter. Ajisüaka, Nagaland Money Lenders Act ajanga  sen aputsütsü mapa inyakertemibo putu menden ajanga kuli sütsüra yimtak yimtsüng nung akaba ali kimong asüyonga yutsür sen aputsü akoktsü. Atangji, sen aputsütepba mapa ya temulung lemtetba ajanga inyaktsüba mapa ka lir. Iba jagi sen aputsür mapa inyaktsübaji aikati temulung moulutetter. Aji oda, taoba hopta nung asüngdangba langzürtemia Nagaland tensa tia junga maru tashibo sen aputsür mapa inyak nung majungtsü ta ashiba asenoki nguogo. Tetezü, ozüng shitak mamshitetba lima nung sen aputsür mapa inyaktsübaji lendong mapa lir. Ano, ibaji dang masü saka Naga nungertemi, talisa Aortemi sentsüh aotsü mebilemer, anungji nisung ka nüngdak angateta yarinüba agi sen aputsüyonga sentsüh maotsü, anungji sen aputsürji akoksatsü ta bilemer. Tanü asen lima tia aser asenok jaklaji yamaji lir. Iba jagi terenlok mapa kata shitak meinyaktetter. Asenok ya ochimashi ulura, azümasen aser meinyaki takar kümnüba jakla lir. Ajisüaka, asen lima nung nübortemi sen apua tajangzük akaba mapa takok ngua meinyaktet tashi nübortem jenjang tajungba makümtsü. Iba tangatetba nung asenok dak bank-i temulung lemtettsüsa asenok alitsüla aser asenoka bank amaji sen aputsüba mapa (money lenders) inyaktettsüsa asen lima tensa tia tajungba kümdaktsütsü nüngdaker.