Senotsü meyaktsüba mapang

India telongjem kübok aliba state 29 rongnung asen Nagaland yasa tesensaktiba asütsü. Ano külen reprangdangra, sensaker asüyonga tapayu mali senotsü endokba nunga state ajak rongnung Nagaland mezüng jenjang nung adoktsü. 2003 küm tashi nung state sorkar sentsü ajak center government-i aotsür sentsü kenyongi mali tenzük saka taoba küm 15 tsüngda küm shia senotsü ishishi talila endoka aruba, joko tangbo state government sentsü sen crore meyirijang dak tali kümogo. Atangji, sentsü atsüba atemajibo kecha mali saka tezüdangtsü kaji sen crore aika sentsü atsütsüsa inyakba mapaji state nung mangur. Aji oda, Nagaland yabo kibong nung sayu machi chiri tsürabur rongsen mapayui  lalushibongtsü amato, Delhi nungi yokba sen kecha mapayui endokba reprangtetter. Shitakba Nagaland senpong aser jangpong apibo government tasen akümyonga gari tasen alitsüa taaktsüka lir. Aji oda, department senpongbo tazüng sentsüang aika tsüloka lir, saka garibo jenjang tasaktiba aser tajungba alia amshitsübaji nümadangtsü mapa kabo masü. Ajisüaka, asenok Naga nunger asoshibo chiyongtsü makayonga aser talidak kia makayonga gariji tama ta bilemer. Iba jagi government nung yimsüsür aser ketdangsertemi anir department senpong nung sen makayonga tanga mapa-ang meinyaki tamasa gari tama alia agütsür. Gari alibaji tatem masü saka gari nungji totzü enoktsü atema ita shia sen agütsütsü aser nüngdak adokdang yanglushitsü. Ibaji dang masü saka government-i ita sen tulu agütsütsüsa pei yimten telok nungi tanishirtem shimba mapa yagi government senpongsa aremtsü. Ano, yimsüsür aser tulurtema gari ka nung senzütsü melen, aküm ketdaktsütsü aser tulur shisangtsü atema police gari anana asemsem bener jajaba yagi memeteti government-bo sentsü tuluka atsütsü. Asenoki asen state senotsü jenjang ya bilemdangdangbo, suit semer necktie mesür senzütsüa taaktsüka lir. Meshimetsür ka Kohima nung mesüra Delhi nung suit agir necktie mesür senzü nung tangari kechi bilemtsü. Item ajakji asadanga asenoka asenok yari senotsü meyaka amshitsübaji kibong nung tsüraburtem mapa dang masü saka government nung yimsüsür aser ketdangser mapa asütsüla. Tang tashi asenoki Nagaland nung mitsüktsüa meyanglutetter, anungji asenok perir ayoktsüsa yanglutetba oset kecha maka, iba jagi state government sen arudak maka timatemer. Iba ama tia nung, sen meyaka amshiba ya sen aaba den kasa ta asüba tangatetba nisung shia dak lia, iba  tangatetbaji mapa küma amshitsü nüngdak adoker. Sentsü aotsü bilemtsü melen mesüra sen apua bener aruba agi mapa shitak inyaker sentsüa mapang shitak nung aotsü bilemtsü melen, asenok aikati Nagaland tarutsü mapayui inyakba mapa kaji, nüngdaka mali aser sen-a maka ser nung government mapa nung aniokpet aniokba ya asütsü. Department tulutem nungbo nisung mali ser nisung tenüng tiyazü amshia ita sen agizüka achiba otsüa kanga angashir. Item jagi ketdangser anasemkabo kanga ajangzüker saka Nagaland tiabo kanga mejungi kümdaktsür. Item tarok ajakji bushia oagi nembangtet nungbo, Nagaland nung Delhi nungi yokba sen perir-ang anüngtsü. Joko, Nagaland government sentsü aotsüba nung ya Naga nunger ajak shilem agitsüla. Aji oda, Naga nunger ajaki pei inyakba mapa nung ochishia aser nendaka inyakra, ibaji Nagaland sentsü aoba maparen nung tongti shilem agir asütsü. Government nung yimsüsür, ketdangser aser mapa nung inyakertemi ozü kisüng kodaser ajungtsü mesüra ozü kodaser akatsü ta masü saka Nagaland ya kodaser tajungba kümdaktsütsü aser rongsenren nung Nagaland ya kodaser takar kümdaktsütsü ta asübaji kanga süoki ia bilema inyaktsüla. Asen kisüng akabaji Nagaland akar masü, anungji nübortem kangabo majangzüktsü saka state akabajibo state nung alir senso ajak akar asütsü. Iba tangatetba nung tang asen ket nung akaba rongsen kanga meyaka amshia Nagaland takar kümdaktsütsüsa ano rongsen bushiloka inyaktsü tim.