Sepaitem teyari magitsüla

India yimten nüchiso asoshi mapang talangka raraa aru, idangji taküma aika lalu, saka kodang Mahatma Gandhi lenisüba nung British nunger jilu ajizüka agiba süoshitem magitsü telemtetba agi, pa dena temesüng nisung jilu ajizüka asemba tula, longpant aser tsüngsem ajak semzüka toktsür India nunger süoshi dhoti aser jabel dang asemtsü tenzük. Iba mapang India nungertemi pi temesüng nisung süoshi agia alibatem bendena rongdokba jenjangji 1921 küm sen lakh ka ser tesadang ka shi jenjang liasü. Iba sülenang India nunger yimten nüchiso asoshi jembir ajaki Gandhi ama India nunger süoshi agi tenzük. Ibaji India yimten nüchiso asoshi tashiyim mamshii “Non violent” yimya nung yimten nüchiso asoshi raraba yimya tapu ka liasü. Iba sülen British teyari agia nübortem yaritsübajibo otsü maka saka British yimten den kenyongi amalitep malitsü Gandhii nübortem nem angatetdaktsü. Iba jagiang, British nunger mulungjang nung jembi tenzük aser kopi melii India yimten nüchiso angu. Ibaji mesüka tanü asenoka yimten nüchiso asoshi India den küm noklang junga raraa arur, saka asenokbo India teyari medeniang asen yimten temeten indang mejembitettsüsaba tensa tia ka nung lir. Iba jagi, tang tesüsa India government den Naga yimten nüchiso bushirtem, Naga yimten tebilemtsü ken o ya tembanga telemtetba ka agitsü nükjidong nung, parnok tsüngda yimjung lapoker küm 25 tashi nunga yimten ken o telemtetba kati marutetter. Ibajibo yutsür, tangbo külen Naga yimten nüchiso bushirtem ‘designated camps’nung ayur aser külen alu lenmang nung dena tai maketba Naga nunger yimtaklirtem shirurua memeyong kaseter ta India sepaitemi akhi ama, Naga nunger tsübuokdaktsütsü sentong tenzükogo. Atangji, India sepaitemi taoba küm 70 tsüngda Naga nunger anema inyakba apibo, parnok den kodanga yimjung nung melinütsüka, saka alima nung shibaibo yimjung nung melinür, anungji yimjung nung linüba agi aser tarutsü lanu putubo tetsübu melii tesünep nung lidaktsünüba agi, parnoki reshikangshiba aser maksü benshiba mapa tamajung ajak amadoker, yimjung nung mapang tatsüka lia aruogo.  Idangji, India sepaitemia Naga nungertem den tesendaktep tajung nung linür amai nübortem nüngdak reprangteta mapa tajung tapu balala inyaktsüba ajangshiogo. Aji oda, kar nem asayadak moapu tutsür, kar yimtakbo yimten asoshi ki tena yanglutsür, aluyimtsü aser chiyongtsü tapu balala yanglutsü sayur, mapang mapang shia medical doctor-tem dena anir yimtak yimtsüng tonga oagi angati mozü agüja shirangertem anepalur. Lendong timtem atalokba mapanga aiben parnok tama ser yariteper. Yamaji, parnokji asenok asoshi teyarir tajung amai lir. Ajisüaka, itemji temeim mapatem masü saka asenok mesüzüktsü merangba mapatem lir ta tang jangjaogo. Atangji, asenokbo teyari masü temeim nüngdaker. Iba temeimji India sepaitem dak ali asübo asenok yim aser alu merongdoktsüla, asen tsüraburtem mekangshila aser parnok dak mapa tamajung meinyakla. India sepaitemi asenok meim asübo aser asenok lendong timtem nungi kümzüka anüktsü yokba mitkartem asü asübo, parnoki Oting nung yimtaklirtem pei mapa nungi pei yim bushia oa alidang mekhasetla. Joko, asenoka kopiga yamai mezüngmeshidaktsütsü ? Tanü Oting nung atalokba mapa nung ya asenok tan ser, joko Gandhii anir British nunger süoshi aser oset kecha mesübu aser  mamshi ama, asenoka India sepaitem nungi teyari kecha magitsüla. Asenokibo parnokji tembar teyariteper tajung amai bilem saka parnoki asenok ya parnok tsükchir danga taoba mezüngmeshir. India sepaitemi, akhi nungi tsükchitepa aruba kin China aser Pakistan nungertem daka tang Oting nung inyakba mapa amabo meinyakdangka asütsü. Tai maketba nisungtem kaseta yutsür, itemji telongpur kümtsütsü atema tasümang dak nungi süoshi agizüker sepai süoshi melentsütsü merangba mapa jagi India sepaitem shisatsü jangjajangjaa sayuogo. Parnoki aji inyaktet asübo, parnoki Oting anasa kasetba Naga nunger ajakji telongpur kümtsüla aser India sepaitemjibo arkotongbai anir  Independence Day nung ‘Award’ ngula . Iba tashiji parnoki inyakaka, asenoki parnok anema injang prangpong agi raratsü menüngdaker, saka Gandhi-i raraba tongpang yimya mesüka asenoka azü medokshii aser tashiyim mamshii asenoka asen temeten asoshi raratsü kanga nüngdaka kümogo.India-i Oting nung inyakba atema taidok memeshi tashi aser Naga lima nungi Naga nunger tai maketba purtem dak temulung malem bilemba kija agi kaseta endoktsü latetba Armed Forces Special Power Act, 1958 ozüng magien tashi, Naga nunger shingaia aser koba yimeria India sepaitem nem asayadak ground, lenmang aser kimong metudaktsütsüla, kiojen meyangludaktsütsüla, computer aser tanga teyari osettem agütsüyonga memeshitsüla, koda masüyonga parnok zübo magitsüla aser lendong nunga parnok nem meyaridaktsütsüla. Iba jagi asenoki asen temeten asoshi nokdakba tongpang meraketa akoktsü.