Sorkar dak memetaloki pei sasa mapa meranga inyaktsüla

~  L.Kika Pongener.

Tanü putu nung lanur tazünger ajunga ata-a sorkar mapa angutsü tamakoktsü kümadokogo. Anungji lanur shisaliok bushirtem ajaki Diploma & Degree azüngtsü tamasa tenzükdangyongi sorkar mapa bushir itasen chia alitsüba nükjidong nung tang rangloker masü, saka na azüngba Certificate-ji ammer nai angazükba nungji ajemdaker, ne sasa na tepok sunga mesua chiyunga-jema litettsüsa, mapa karbo-sa tenzüka inyaktettsüsa angazüka azüngtsüla. School, College aser Institution balala nung Diploma & Degree zünger sorkar mapa mesura Company mapa kar mongura odang kazüa alitsüba masü, saka pei sasa mapa meranga inyaker pei atema dang masü, saka tangar nema mapa agütsütettsüsa angazüktsüla.
Kaket shisatsü shisaliok jenjang tulu angubaji mapa kecha meinyaki kazüa itasen tulu achitsüba atema masü, saka mazüngi mapa meranga inyaker, tepok sunga chiyunga jema alitsü atema azünger aser bushir. Asen Naga nungeri asentsü sena pei sasa mapa meranga inyaktsübo maaksu amai bilemer, saka ashi-aouya-a, rakzükraktema, nüktapangta-a japojaria, pei temang shi yoka alitsübo numatangdanga bilemer. Asen lima nung Nagaland Board of School Education & Nagaland University küpok Schools, Colleges aser Institutions kwika ali, item ajak nung Diploma & Degree zünger pei sasa mapa inyaktettsüsa sayutettsüba aser angazükdaktsütsüba sayuyim Curriculumn & Course dena melira aji teküratiba nung bendenloktsüla. Kodang kaketshir ka College & University nungi Diploma & Degree Certificate ka nung takok ngua renemtetdir, mapa bushitsüba atema masü, saka pai/lai angazükbaji mapa küma tenzüka inyaktsüba aser tangar nema mapa agütsütettsüba shisatsü aser temetetba akaba nisung ka küma renemtsütsüla. Kechiba asen Naga nunger lanurtemi-bo sorkar dak tang metaloker alitsü jangrar ta aiben shisadanger… Zünger sorkar mapa mongura tsürabur adianu aser kinunger ajak nem timtem khuret agüja amajok nung mapang intoka kazür. Mazüng memetetertem-ia inyaktetba aser oda tazüngertem-ia inyaktetba mapa aika asen lima sunga nangdaka lir sernung asenoki azümesena alirba dang. Taxi driver aser Auto-Rickshaw driver mapa ya mapa tajung ka lir, aser ano akokeribo Cycle-Rickshaw ya-a anishi nunga kanga ajungtsü. Arem min moapu nung anu tatsük aser tsünglo agi aja-a sungtem-longtem taret ajungshia mapa tasak belemseta inyaka hajira aoba agi-bo ashiko anogo nung sen Rs.400/- mesura Rs.500/- shi dang aahtsü südi.
Ajisüaka, Dimapur ama Jila nungbo Cycle-Richshaw anishir kati anogo ka nung Rs.700/- nungi Rs.800/- tashi kangara-bo mebelemi aaher ta ashir. Ajiser, tanga mapa nung hajira aotsü atemabo ashiko anogoshia-bo mangutsü sudi, saka Rickshaw anishiba jagibo anogo shia medangdangi hajira angutsü, ajiser khen-khenbo na monura maotsü aji-a ne mulung asütsü. Asen Naga lima nunga Dimapur, Tuli, Jaluki, Tizit, aser Tsürangkonglen jila-tem nung meranga inyakdi sura Auto Rickshaw & Cycle-Rickshaw amshitettsüsa lenmang sadema dang lir. Aji oda, iba mapa nungji maka-maiter shirnok pei sasa tenzüka inyaktettsü tashi maka, parnok nemji-bo akokba tashi sorkari Loan & Subsidy agüja nungita yaritsüla. Tang shiyonga aruba amaji lanurtemi Bank nungi loan agir Car, Autorickshaw & Cycle-Rickshaw alir pei sasa amshinungbo kanga tajangzük asütsü. Taxi driver, Auto driver, Rickshaw driver atemabo tazüngba Degree tulu-bo menungdaktsü. Ano aji tang masü, joko tanü putu nung office mapa ajak nung teka agi züluba aser Type writer nung ajenba to bulua mamshir, saka ajunga Computer typing dang nungdaker, anungji office mapa tila-teri ajak nung Computer typing asüdang nisung aikati anogo shia sen jenti intoker. Aji oda, Computer ajenba mapa ya-a akümpok nung mener ayungayunga sen aah-tsü lenmang tajung ka lir. Anungji Bank nungi loan agir Computor & Printer Machine alir shinga danga azü mekümi asen madak asen kibur sur meranga inyaker, ayungayunga chiyunga-jema alitsü lenmang sadema sadema dang lir sernung, itum mapa ajunga tzüma-longmar nem tang maongka agütsür.
Asen Naga lima nung Jila tulu ajak nung anogo shia, ita shia aser küm shia ki tulu tajung kwika yanglur ? Item ajunga nungji Iron Structure nungdaker. Anungji lanur tazüngertemi Jila ajak nung Iron Structures Windows & Ventilators etc. Welding dokan lapoktsüla. Ano tanü putu nung Jila aser yimtsüng nung gari agi sunga kümogo… Anungji Motor Work Shops lapoka inyakra kanga tajangzük asütsü. Na, ner kibong dang masü tangar nema tila-teri mapabo agütsütettsü. Joko Jila nung dang masü yimtsüng nunga Iron Structures shop & Work Shop lapoktsüsa langa kümogo. Ano aji tang masü, Jila tulu ajak nung, Temo-Milen, Mitsüktsü, Sandal, Chibo etc. yamala yanglutsüba Small Scale Industries Unit lapoktsü atema Bank nungi loan agir tenzüka inyaktsüla. Asen Naga nungeri temulung magütsüba agi item mapa ajunga ya tsüma-longmari dang maongka agia inyaker aser parnok dang takar kümdaktsür. Ano item dak alaka, Jila ajak nung tsümari dang masü asenok-ia Amsang yangludak dokan “Bakery Shop” lapoktsüla aser Jila ajak nung tongtipang lemjem aser tesemtem nung, aser talisa Office tulutem anasa Hotel & Pan dokan lapoktsüla.
Atangji item amala mapa aika dang inyaker meinyakba nangdaka dang lir sernung, item mapa ajunga ya tsümar-longmar Marwari, Bihari, Bengali, Miya nunger nem dang maongka agütsür parnok dang takar kümdaktsür. Ano Ak, An, Batak Farm lapoka item shiruru mettsütsüla aser Ango tzüpo yanglutettsüsa ali-arem tesadem akartemibo Ango-tzüpo yanglur Ango mettsütsüla. Atangji tang shiyunga aluba mapatem, Iron Structures dokan, Motor & Auto Work Shops, Bakery Shop, Hotel, Pan dokan, Mitsüktsü, Temo milen, Sandal, Chibo yangluba etc. itemla mesukba mapa asoshi-bo Interview balaka menungdaktsü. Taxi driver, Auto-Rickshaw driver, Cycle-Rickshaw driver yamala mapa atemabo tazüngba Degree tulu menungdaktsü, Interview tatidang agütsütsü menungdaktsü, mapa bushia senpet tapu tapu bener tulur ki sema azü-küma külema senzütsü kecha menungdaktsü. Aser Pension küm tatakzük kecha maka, oda asen tashi agi akokba tashibo inyaktettsü. Surabangla iba amala mapaji tzümartemi tang masü asen Naga nunger-ia inyaktettsü masü no ??? Kechiba asen Naga nungerbo sorkar mapa tang imlatsü ??? Mesura sorkar dak tang metaloker alitsü ??? Kechiba asen Naga nungerbo tangar dak tang metaloker chiyunga-jema alitsü ??? Anungji asen naga nunger lanurtem-ia tang nungi danga asentenshia asentsü sena mapa meranga inyaktsü angazükdi aser joko sorkar dak tang metaloker alitsüba mesura tangar dak tang metaloker alitsüba tangatetba aser sobaliba yabo melenshidi aser pei sasa mapa meranga inyaktsü tenzükdi.