Tanü Asen Aor Tia aser Jenjang

~ Dr. Asangba Tzudir.

Mapang ka süiogo, asen Naga kintemi ken-o tasak adoktang Aor-i kechi ashir, mesura Aor-i koleni anir ta Aor-ji tangar kin asoshi ‘nuknarar’ amai nükrangdong liasu. Mezüng Khrista yimsu aser kaketshiba shisaliok mongchen nungi anir kechisarena luyim aika nung namanir sur aruogo aser iba konang nungji tanu tashi liyonga arudar. Saka tanubo Aor-i yimsüsübaren nungi tenzüker loktiliba lenisüba aser Arogo bangdak kodang tashi mait ajitetdir idangji tangar Naga kintemi asen ‘Namanir Korang’ anaher tilütsür – lokti aser arogo tendak kodaser Aor-i ya tashi inyaker ta aiben tangari tasüngdangba agütsür. Tanü asen Aor tia aser jenjang kong lir?
Tanü asen lima tepur tajung samaa odagi. Kechiyong, asen libaliro nungi tenzüker loktilibaren ajonga nung ochi agi anünga kumogo. Asen tetsü tebou nungi asen Aor-ji ochishir kin ta jembir süra tanu asen Aortem ochi tia kong lir? kati ka akümtsübütep makai kumogo; kar ‘temaleni turbang’ kodasur atsüzüktsü ta ang nükmeren shisatsü agi süngogo; loktiliba nunga asen Aor ta masu saka ozü kin-kidong, ozü yimer, ozü tsükong ta ang bilemba ajanga telemsa tulu adokogo. Anungji, arok meyong asoshi tebilemba nung arok ajungtsü atema teinyaker makai kumdar. Ibaji ajanga tanu asen Aor kechi atema takum alir (meaning of life and existence) memeteti kumogo. Joko Aortem dang ya ‘taortem’ ta ajatsü tapet kumogo.
Tanü asen loktiliba shisadangra, ‘tejen putu’ nungi tasenbai (tradition to modern) ayaoka aitba nung aseni tejen putu nungi ayak tajung aika bener marui samadaktsüogo. Item melenshiba rongnung lokti shisa (community sense) nungi kija shisa (individualism) dangi meyipogo aser aji agi arok meyong shisa (sense of belongingness) koba ajanga lokti jungdaktsür (communitarian good) aji chirepogo. Tesasatsüka, ‘takum tajung’ (good life) tangatetba nükrangdongji senotsü rongsen aser ki ali, aser takar tulur menden koba nung mena lir iba dak ang aiben rangloker. Ibaji ajanga taküm aliba tetezüji iba tashi tangatetba jenjangi aludaktsüogo.
Tanü asen Aor tia aser jenjang kodang shisadangdir tarutsü anogotem tiaji ammang milen züksep amai sensena aiter. Koleni ang tepteta metugoteti tebilemtsü khuret aika lir. Aor lipok nungi tenzüker ‘otsü’ mepentet tia ka nung lir. Sobaliba otsü, yimden yimsüren meputep balala aika lir. Tanu kipalempuren nung aiben tetsükdaktsü adoker. Yamaji ano aika tebentet makaba nungi mangatettep adoker. Koda asütsü? Kodang ‘arok’ asoshi inyaker ta sudir pei yim aser kidong ayak endoktsü masü saka kati ka indang ‘otsü’ asen ‘benshiyim’ ji akümtsübutsüla aser Ibaji ajanga dang telongjem kadaktsür aser arok asoshi külemi tajungtiba inyaktettsü.
Asen Aor ayak tetuyuba tongti nükmen kar reprangdangra shisabulu tulu lir. Asen Ao oshitem kechi tia nung lir? Tejembir tajemba küma odar aser ano zülumen mepentet lir. Tanu alima nung oshi 7000 shi odang toktsüra iba putu tatemlenbo tesama tia-i aitsü ta United Nations (UN) ajanga sangdongogo. Item rongnung asen Ao oshia tapayutsüka adentsü. Aser kodang Ao oshi samadir Aor-ji taor asütsü. Ajioda, sobusolemtsü reprangdangra benjateper tetezü maket mesüra memeteti sobuteper. Yimden tia reprangdangra arok ajungtsü asoshi masü saka ochi yimsü samaogo. Arogo tia reprangdangra aiben Tsüngrem dak masü saka nisung sentsü dak rangloker Khristar Arogo anir. Arogo aser yimden tesentaktep reprangdangra tena tetoktep aser tatsütep tia ka nung lir. Ibaji ajanga aiben mangatettep adokdaktsür.
Tanu, Aor-ji hasü-anema pei sasep nungbo ‘tejakleni’ aor, saka loktiliba sasep nungbo tesüleniang alur amai. Asen Aor arok tarutsü asoshi shidangren akatsü mapangji tang ya lir. Tepettep aser tatsütep tensa mapang ka nung ‘arok meyong’ shisa akaba ajanga dang nisung ka takum nung aser tongtipangsa loktiliba nung tsüksüng-ensüng aser yimji-yimjung nung kija aser loktiji tetezü tajung keta litettsü (meaningful existence) ta angatettsüla. Ibala ‘arok meyong’ shisa akaba ajanga dang nisung ka taküm nung tajangzük dang masü saka taküm aliba chichiba nükjidong atalokdaktsür. Iba ‘arok meyong’ shisatsü ajanga lokti, sobaliba, yimden, arogo kechisarena nung tesentaktep tajung den anema doktsür.
Arok meyong shisa den külemi ano asen Ao lipok nung shisadangren akatsü mapang tongogo Kechiyong aji Aor tamendakdak lir. Asen Aor-ji Chungliyimti nung ‘Longtrok’ nungi poktet ta asuba otsü nung ajemdaker Aor tenzükba jembir. ‘Longtrok nungi poktet’ ta asuba ya kodang aroka shisadangtir ya kanga tepur tajung kechiyong yangi Aor yimden, sobaliba, kin kidong, takum libaliro, shisa, tebilemba aser ayak ajonga yangsema lir. Anungji, tanu metsürka buba putu (21st Century) nung asen Aor tejakleni jangyumedema onerabangla ‘Longtrok nungi poktet’ ta asuba tangatetba ji tanu tensa den apet tetezü tasen leni ania angatettsüla. Kechiyong, longtrok otsü shisadangra, Aor-ji ‘Longtrok nungi poktet’ ta jembir saka kodang ‘Ao’, ‘Aortem’ nungja ya kodasur jatet ta sudir, Chungliyimti doktsür Tzüla tzü ajanga arr apu temer aortem ta tanüngertemi ashiba dak ajemdaker Aor tenung jatet ta jembir. Surabangla ‘longtrok’ nungjaki shir poktet? Ajangto Aonok dak kechi inyak aser pai kechi ashi iba O ji mesamai lir. Asen lipok sobaliba poktetdakji ken meyipa reprangshitsü nungdak ta bilemer.
Oda, asen Aor tejakleni onüra tamasa chichiba nung yim, kin kidong, sobaliba, yimden-yimliren aser konang nüngsang tapu balala, aser telemsa dak ajemdaker masü, saka ka küma kechisarena ajak nung longjemtsüla. Talisa Aor arok longjemdi süra asen Aor lokti nung tetsür shilem aser temeden indang ken aroka bilemdangtsü lir. Iba telongjem ajanga dang asen ‘namanir korang tanaben meyipa angutsü aser asen Aor-ji tatishitsü tajung akümtsü. Aser Aor-i nisung shiai ochi shia kodang bilendanga shisadangtir, Aortem tanaben tanishir (leader) mendeni ajungkettsü.
Aortem Koda longjemtsü aser tejakleni aotsü? Tejakleni aotsü asoshi külemi longjemer jembishinü (dialogue) tenzüktsüla aser apuani na ama kati ka den jembia angatettepa iba inyatsüya lenmang nung külemi jajatsüla. Talisa asen Aor-i Temeshi Lai O nung shia aliba ama, tanu asen tia aser jenjang nungi melenshinüra Tsüngrem tsübutsüla, aji shisatsü tetenzük; temeshiba nung lira Pai asen kin ajungkettsü, aser aseni Pa tsüngdang ajemalura alima senmangji aseni amangtsü.
Asen teyanglur Tsüngremi asen Aortem rongnung telongjem, tangatettep aser teputep shisatsü, talisa temeim nung maneni lidakjangma. Amen.