Tanü lokti tentet yimya nung obangtsük

– Wapangrenba Imchen.

Meimchirji loktiliba taküm ka aser lokti meli-iang nisung ka raren memetendaktsütet. Loktiji juri taküm shia asoshi kanga tongtibang, saka lokti meji kodang juri taküm ka pei temeden aser nüji jenjangji tenladir aser lokti-i amoksepadokdir, idangji juri taküm ka temeden samar aser lokti lar akümer. Lokti tentet kaji juri taküm ka temeden aser raren wazüka alitsü asoshi nükmen masünungbo, koba lokti südir süang iba tentet jagi nisung taküm ka nüjiba nung kümteta alitsü temeden tepsetsü ana nung dang lir. David Émile Durkheim-i zülu, ‘Meimchir ka tali kara ano tali dang aginer, ajiasünung ibaji tendangtsü asoshi tema tashi ka nüngdaker aser aji lokti tentet tazüokba.’ Saka ano asenok asoshi apijema bilemtsü kaji lokti tentet kodang ilunga aser bulua poktetdir idangji tebilemtsü ka nungtetsütsü akok, aser aji juri taküm kati hai-haura ka-a aliba jenjangji asetshitsütsü. Kodang lokti tentet bulua adokdir lokti ka tagitsüla jenjang(quality) apu-a nema akümer aser juri taküm kati joko lokti indang süoki ia shia bilemba ajemtsütsü akok.
Tanü asen tendak lokti tentet onsara poktet nung iba yimya asadanga lokti jenjang aser juri taküm jenjang na medemdanga obangtsük akatsü nüngdak. Kibong ka tanü kodang bilemdangdir saru melok onsara aser iba saruji kechi nungi? Telok tentet nungi iba saruji arur. Kodang juri taküm ka rongsenketsüng terai lua bilemdangdir, senrepbaji lokti saru melok ya-a ka asütsü. Aor-i aser asen Naga nunger-i tangar dang alia lokti senpur, anungji asen lima lokti tentetsa teimtiba aser item lokti tentet ajak nükjidongji reprangdangra tajung dang. Item lokti tentet ajak yagi sürabang koba tashi ka ajangzükdaktsür ta obangtsük akatsü mapang ta bilemer. Lokti tentet onsara aser item lokti ajunga jubilee mong amonger, permanent income source atema bilemer aser lokti nüngo ki, nüngo lungzüng, nüngo südoksünemdak itemla yanglutsü atonger. Lokti oset agi yimdong aser talen ajak sünga yangertet aser juri takumtem lokti-i sendem agia amshiba sen apur sentsü yong ano pei talidak ki angenbangja lokti ki akumer. Süra asen juri takum temeden aser nüji jenjang tenla-a lokti tentet alar süngra abur masü na? ibala tentet yimya nung dang maneni ora juri takum ka aser kibong ka nüji tia nung melitetsü mapang agi sempetsütsü.
Jean-Jacques Rousseau kaket “The Social Contract” nüngtugu oren ka agi yamai oki ala, ‘Nisung nüji nung asor, saka ajaklen pa alener.’ Tanü asen lokti tentet yimya reprangdangra langa meli-i lokti süngra agi juri nüji temeden alener mesademtsü mapang ka aitsüa temenu mali. Lokti ka nung atentsü asoshi mezüng juri taküm shiai mulungsoa pei temolungtetba ajanga züngsemer saka juri takümtem shia teimba bangdak nung loktiji arakzür. Lokti ka nung juri taküm shia jembitsü temeten lir, saka shirnok teyakyak par bangdak nung aiben lokti ka jajatsü bener arutsür. Lokti ka jagi nisung tsüngta tashi taitba aser tashi maitba bendangtsür aser shiba tashi ait maneni bangdak tali dang ka-a tashi itta aotsü jenjang bentsür aser ibaji rongsen tashi ajanga adokdaktsür. Lokti dang shiba sen apua sentsü aka pa/la ibala lokti nung bangdak ajemtsür. Sendong nung sendem aser sendemji sendong kümer yangji sendem agiba yimya agi sentsü aotsü tasakba küma joko juri taküm ka temeden, nüji aser bangdak amokseper aser tanemi lokti tashi ajakji kari dang abentsü aser ainaka alar akümtsü. Kodang taküm aika pei juri temeden samadir teraksa telongjem ka loktetsü aser iba ajanga temelenshi bentsübaji kanga taku asütsü.
Lokti tentet aika, aji oda benjongbentsü onsara aser item benjong ajunga nung tesemdanger jaoker. Sorkar mapa nung shirnok ali parnok jaoker, lokti tentet kati dang masü saka aikati jaoker. Pa/la itasen juri taküm aser kibong nüngdak repranger külen lokti tentet aika nem agütsüdang mepirirji tim masüba lenmang nungi rongsen amshitsü tenzükdaktsür. Iba rongsenji tim lenmang nung amshi asünungbo asen lima tim terenlok akatsüla sürnung tai lenmang nung amshitsüsa kümdaktsü aser teraksai atong. Tatishitsü agi; lenmang yanglutsü aruba rongsen telok kar nem tenla agütsür benjonga chiyunger anen nung meyiwa iba lenmang nungji gari mesenzüteti nübur kangshitep aser gari akartem gari yanglushiba nung rongsen jenti indokra takoksa tuluba aser ibala mapaji kanga tai. Kodang sorkar nungi nübur terenlok asoshi aruba rongsen tim aser shidakba lenmang nung mamshilir juri taküm ka anisüngzüka yimjiyimjunga meli-i kümdaktsür aser nübur taküm libalirotsü liromedema meyutsür. Lokti tentet jagi nübur liromedema yimjiyimjunga alitsü asoshi sorkar mapa nung alir ochi mashiji soitsüla sür nung lokti tentet jagi parnok nungi rongsen agiadokji tai nguakasa ibaji maitsütet. Süra lokti tentet ka tamendakdakji kong ali? David Émile Durkheim osülak nung ajemdaker iba obangtsükji benloker.
Lanur yakyaka inteter ka talisa yimtsüng nung lokti taliba ajaki pa/la nübu aginür aser iba maparen sendakba nung asemzüdang aiben memeteti pei taküm jenjang lureper alir. Lokti tentet nung libaliro angazüker saka lokti-i memeteti taküm ka asoshi tajangzük maliba mapang aiben bentsür aser aji lokti onsara nem nübu agütsütsü akümba ajanga. Kaketshir ka taküm nung azüngtsü asoshi angazüker aser tesüsa angazüktsü asoshi azünger, saka kodang azüngtsü junga mangazüklir tesü tangazüktsü lenmang makatsü. Tanü taküm ka kodasür litetsü ta alima nung litepdang asen meketa aliba lokti painaka ya kechi atema aser kechisa agi juri taküm nung ajangzüktsür ta obangtsük süoki ia akatsü nüngdak.
Lokti aliba agi juri taküm kaji alir masü saka juri taküm aliba agi loktiji alir aser lokti ka teinyaktsüji juri taküm shia wazüka lijena lidaktsütsü dak alaka tanga mali. Kar asoshi tajangzük dang lokti kaji süra ibalaji lendong osara tulu. Lokti jagi tashi aser rongsen ajak bendener juri taküm shia nem kasa jenjang agüja ochi obendang agütsütettsü asü? Lokti tentet ka kechi nükjidong yur tenteter aser iba lokti jagi juri takum ka asoshi kechi tajangzük agütsütsü? Lokti tentet takar saka juri taküm aser kibong sensakpu tiai aidang asen lima tesünep aser yimjung nung litetsü asü? Lokti tentet ka süra shi den chiyungtsü aser yi terabosa amshitsü ta asüba yagi koba tashi ka tajangzük bener arutsür? Asen lokti tentet chi ausu nungi mepilatetba yimya yagi kechisa ajangzüktsür? Lokti tentet kaji juri takum nungi rongsen meseper ka süra aser juri taküm ka asoshi tajangzük agütsütetba tentet ka mesüra ibaji takum ka asoshi mim tulu asütsü.