Tanü putu tashidak

Putu shia alima nung temelenshi aruba ama tashidaka tasen poktetter. Item tashidaktem ajanga putu shia lanur züngaren ana asem tashi samatsüba asenoki angashir aser tajangshia ajangshir. Iba amaji mapang ka saktsü pokshi agi aser mapang ka ramen agi nisungtem shirangtep saka item tashidaktem anema raratsü mozü bushiteta maka nungji anogo shi remer merema aser endoker meindokma nisungtem asüba otsü lir. Iba sülen ano HIV AIDS tashidak adokba agi nisungtem taneptsü mengui aika südagi aser tanü tashi asenok aika iba tashidak agi kangshidagi. Ano, putu kar nungbo tashidakji temang shirangdaktsüba tashidak masü saka achiajem yimya nung mazüoktettsüsa aruba tashidaktema lir. Item tashidaktem rongnung küm 40 shi jakdang, mozümora achiba wara ka arua lanurtem taküm aika samatsüogo. Item achiajem tashidaktem rongnung kaini achiba, grass achiba, ajem atuba, tablet achiba aser moko den külemi am (powder) ronga asüketbatem liasü. Item tashidaktem jaki lanur züngaren aika samatsüogo. Tanüa item achiajem nung mazüoktettsüsa aruba tashidaktem agi lanur tajung aika samatsüdagi. Ajisüaka, tanübo AIDS aser mozümora achiba tashidaktem dang nungi tesashiba agi asenok tonga lir, ibaji tanur tain ajaki mobile phone amshiba ya asütsü. Tajung tsütsü bilemdi süra mobile smart phone ya ajak nung ajak lir. Iba yagi schooli junga maoyonga, kaket junga mazüngyonga aser nüngdakba tesem tonga maoyonga temetetnütsü ajak metetter aser angur. Aji oda, mapa bolua Laishiba temulung agi koka mayuyonga mesüra mapa bolua alima rarabatem aser chubatem indang mazüngyonga asenoki amshiba smart phone nung ajak enokja lir. Ibaji kecha meinyakyonga tadongtok tuoka yur kecha shisabolu maka kazür amai lir, kechiyong kodang langka ka metetnüdir, jet ta mobile nung dang reprangdangtsü. Iba jagi tanurtem aika lesson bushitsü aser kaket azüngtsü mejangrai kümogo. Asenok taintema anepdang sakdang sarasademtsü melena to mobile tama amshir aser mejangdanga mobile amshiba agi kodangang amuzüka aoar memeteti amui oadoker. Anüngdang aonung ta kecha mali aser tain tanur ta kecha mali asenok teimbaka mobile amshidang anogo tao memetet odaktsür. Joko, mobile amshiba agi tsüraburtema tanurtem den sensaksemtsü mapang mangur aser tanurtema tsüraburtem den yariteptsü mapang mangur. Iba ama putu ka nung asenok tanurtem aika meteta aser memeteti takümbo taküm saka tagidak maka küma omadagi. Mobile amshiba agi temetetbo ajak meteter ama, saka tagitsü nungbo oren ana atongtepa mezülutetter ta tagidak makaba nisung aika adokdagi. Item jagi yipten, lokti aser arogo nung kodaser tagitsü jembitettsü aser item jagi kodaser nübortem asoshi maparen tapu balala nung government policy kaket tapaksa tapak zülutettsü. Itemji bilemdangdang aser angudang shisabolutsüka lir. Mobile phone-bo sen aika jenjang amshir saka yimya awashi aser sobaliba memetet, soruchioktsübajiboo yutsür süngo yanglua mashi ta aliba lanurtem aika kümogo. Mobile phone malidangbo ki tonga oagi ajurutep saka tanübo mobile phone ajanga dang jembir aser züluteper asünungji, tajurutepbo majuruteper saka anogo shia mobile nung sensaksemba ajanga mapang aser sen endoker. Aonung piyong yipten nung mejanga yur mobile amshiba agi anepdang tsütsü dang amuia aor aser anüngdang piyong mejanga amongba lanurtem aika lir. Tanü putu nung mobile phone amshiba tashidak ya mekoktet nungbo, AIDS aser Drugs agi nisungtem samatsüba dang nungi tamajungba alima nung takoksa ajurutsü. Mobile phone nung asüngdanga tatidang agütsüba ajanga takidak akaba nisung ka makümtsü aser mobile phone nung mapang endokba ajanga peisasa pei memesütet dang kümadoktsü. Mobile phone ajanga asenok o asenok na nüngdak jembitettsüsa yanglutetbaji Tsüngremi nübortem nem agütsüba temoatsü aser sempet asütsü, anungji nüngdak nung amshiba dak alaka asenok mobile phone larbo makümtsü merangdi.