Tazüokba – Discipline

–  Mrs Meyisongla, Rtd. Deputy Director Nursing, Kohima, Nagaland.

Alemli tsürabur sünglong külemba putu nung otsüla oboula nungertem ochishia aser kanga asüngteta liasü. Parnoki sünglong Tsüngremtem tsübuba agi, pei takümji meraka asüngteta külem. Sü achirtemibo küm asem tashi anempong. Pei kenungtsü dena memedem. Yamaji masü nungbo parnok arishia malir ta amang. Alemlibo oda azüh nungi aruba ka mesüra sopetdangbet maso, parnok shi azü merüka aliba agi. Saka tanü asüngbo kibong aika nung sobettangbet tanur aika dang soa lir, aser ano taliang asotsü südi. Kechiyong tanü asüng lanurtemi achi ajem talisa yi, Drugs, Sali, moko tali achir aser tila asüdang nungi shi azü mazüoki seplepa senzür. Seplepa senzürtemi menaba tashidaktem syphilis-(Tatora) HIV/AIDS. Tanur menden aser nu asoba lenmang nung koma adoka aser azüh temenen nung bena asoba tanurji tesopet asor. Kibong lanu aika tanur masor. Aiür asüdang tanur bena aiben raksaa endokdang, tanur abenba lenmang nung komo adoka tanur mebenteter mesüra mendenji tali tilla (lose) akümba agi mabener. Ariena abenyonga matamabensa asotsü. Aiür ka taküm temerükji- tawa lu ali temo aliba lu mesük. Asunger ka taküm temerükji metsüjang tashi (major seeds) aser tarütsü maliba den saku. Tanur tajung bena asotsü atema- tawa lu ali temo tajung asütsüla- aser yangji metsüh jang tajung, tsüngküm mongpu shitak nung zünga jangratema meyia süngjang tajung atangtsü- item chirnurtemji tarutsü putu atema lanur tajungji asütsü. Chiajema aser seplepa alirtemi tanur tajungji masotsü. Ano shi azü kanga lanu nung bena asoba chir kodanga pur medemer menepa meintettsü. Tetsü aser tebu ka asütsüji küm 26 aser temabo asütsüla ta ashir.

TAZÜOKBA
Tanur junga azüoktsüji sayutsüngiba kija agi masü, saka tsürabur tatishitsü taküm asütsüla(Living example). Medical science-i ashiba agi, tanur nem tazüokba training tajung agütsütsü tetsübok nung alidang nungi tenzüker. Tetsüi mapang shitak amshia chiyongba, ajemba, mejangba, sakba, sarasademba, sentep senchii aoba, tepok aoba etc. Foreignerbo tanur bena alidang maternity coat balaka arüa asemer. Tanurji tetsü bok nung free süa lidaktsütsü atema(right position). Shisa mebului pelaa alibaji tanur kolok aser molungjang atema mozü tajungtibaji lir. Kenungtsü aser kenungbo tesendaktep tajung aliba ajak yagi tanur nem training tajung agütsür. Ano sor küm 0-5 ya kanga tongtipang, tanabubaji 6-10 years. Tetsüi tepima nung ajonger tanur azühba, ken atenba, sarasademba, jembishini aser tebui meima ajongshiba, tebu yimyatem agi tanuri angazüker. Tanur tetsür chanui- tetsü yimya chilu shi ayir, saka tebu temeimba, tebur chanui tebu chilushi ayir saka tetsü temeimba asür ta ashir. Kodang küm 10 ajonger parnoki ajak angateta arur aser tenaprongla kasasa meimer. Tanur küm 10 tashi nung parnoki angazüktsü ajak angazüadoker alir. Anungji küm 10 lirbo tanur sayutsüngi tesü ta shia lir, asüyonga parnoki mangatsü. Tanur bena alidang aser tanur lanuwa tebui yi jemer tetsü mezüngmeshia azükba, senotsü shidak magütsüba shisa buluji nür tanur dak keter asotsü/intettsü. Nür tanur tajung aginüra tsürabur anaprongla Tsüngrem meteta kanga kümdanga aser peisasa azüoka alitsüla. Tanü asüng alima ya kanga mesüngjem, japangmayim tulu, kibong, Arogo, yimten aser loktiliba ajak nung mangtettep aser meputepteter. Süra ya shiba tai ? Tazüokba mali tanurtemi tashi manga meinyaktsü inyakba agi lir. Kuliji kibong lanu chir, mesayu chir, teraksa kibong nungi, Tsüngrem memetet chirtemi makmakshishidaktsür. America nung tanur tim lenmang nung anitettsü atema Billy Graham dang tsüraburtemi tasüngdangba aika asüngdanger. Pai Ap.shin 22:6 ya agi dang telangzübaji agütsür. Tanur ka pai aotsüba tim lenmang nung sayutetang. Kodang pa tain kümdir, iba nungi pa mepilatsü. Billy Graham küm 9 aser tenu Catherine küm 7 asüdang par tsüki tezülen tena moko chia angu. Tebui tena dang nena kechi achir ta asüngdang, kecha machir ta langzü, masü nena moko achir. Anungji kidangi odi ta jar oa tena nem yi bottle ka ka agütsür yi ya jemang ta ashi, tenati majem kangshia jemdaktsü, Billy=i ashi, yi kusakkusaker, nibo majemtsü ta ashi. Catherine-i ashi, yi nung sapon dang menemer majemtsü.
Ano moko pocket kaka agütsür chiang ta kangshi saka tenati machitsü ta ashi. Süra joko tang nungi nünati Evening club nung nür medemeri yi ajemtsü aser moko achitsü ajadang, itemi künati tendangogo saka temang den mapetji machitsü aser majemtsü ta shiang, angateter südi ta shir tenaprongla dak tejemi nung shijok agi anabenben züker doktsü. Idangji Billy Grahami tebu dang ashi, oba saka America nung yi ajemtsü Government-ibo temelaba agutsüogo ta ashi (legalised). Idangji tebui ashi, hau aji shidak. Saka ni nübo Billy Frank-ibo kodanga yi ajemtsü memelatsü ta ashi. Asüngnepji tebu par asem schooli orr tesayur ajak jadener tenati aibelen mapa inyakbaji ashi. Ni school ibo marutsüji tenati kodangsa tashi mangalir kü melen nenoki azüokang, kechi temerenshitsü ali merenshiang ta shir doktsü. Iba sülenbo tenati kodanga yi majem aser moko machi. Tesülenbo alima nung Tsüngrem osangbener tulutiba aküm. Ano meimchirtem dang nungi ozü sangnu aser shirurutem dang nungiang asenoki tazüokba lesson aika agitsü koka lir. Tatishitsü agi, ozü chanu kodang tain kümdir, tetsüi taochi makai mechir aser tachanuji tetsü nungi jena aotsü meranga ayimtsü angazüker, aser peisasa süngko shinü pua chia taküm alir. Aser tsükchir arudang yima aor. Ano alima nung shiruru ajak rongnung Giraff-i sa tar talangtiba, pai kodang techanu mepudir süngtang longdang aser janareja manung kecha merenemi mepur. Tetsüi mezüngbuba techanu dakji tashi agi atakoktsür, tanaben aser tasembena yamaji atakdangji techanuji nokdaker jajatsü meranger. Tetsüi metet, arem sünga keyi molungsongzü tsükchir tasüng lir. Parnok arudang jena otettsü atema mezüngbubaji jajatsü training agütsür. Shiti shiruru rongnung tulutiba lir. Shiti tila asüdang süngzü tulu agi sendaka ayur pai iba lisü dokdanger aotsü meranger saka makoker. Anungji kodang shitiji tulu kümdir lisü tila ka agi sendakaka aji tokdanger jena aotsü memeranger. Süngzüji kangasa tulu ta bilemer. Asangur chanu kati sen auyaba atema o bendangeri pa nem chance ka agütsü, tatemsa nai kechi inyaknür ta asüngdang, ni kütsü ken ajurunür ta ashi. tetsü jar aru. Oja, ni anasai arung, ni nü dang langka shidi ta jar, tetsü tenarong ngudoktsü. Pai oset tila teri auya dang tetsüi pa kodanga marütsü, pai maneni auyaba agi tanü iba tia ya ajurur ta pai shinürba liasü.
1950 küm tetsür chanu tila kati yimdong nung aou (bamboo) agi yangluba mokopong ka shia arur kanga pelaseta tetsü dang sayu, lai bilem tetsü kanga pelatsü südi, kechiba ta süra lai teti tetsü pong meshiasa achi. Joko tangbo tetsü dang pong memeshitsüji ta bilemer sayu. Tetsüji ken atasaa menür külen mokopong kiburjibo kanga timtema bushiyaa alitsü. Anungji bongji nai kong shia aru yangji dokjang. Nü nembo ni bong tajung ka alitsütsü ta ashi. Idangji tanutsülaji kanga jashia tetsü dang yamai ashi. Tantsür tamajung, bong ya shia aru masü ni auyaba ta nai bilemer. Nibo bener maotsü, nai bener oa dokjang ta shir pongji tetsü nem agutsü. Atangji tanurji kenbo kanga jashi saka taküm tepiyong ochi tamang lenisüba ajokji tetsüi la nem agutsü. Ibai tazüokba ajok shidakbaji lir.
Tsürabur aikati tanuri aibelena inyakdang tanur jashi ajema temetongshiba magütsüi doktsür. Iba jagi tanuri tamajungji metsübui tali tali inyaker aser tain kümerbo joko tamajung alarji akümer. Alima atema takoksa. Tanur ken ajepba mesüra jashiba jagi kecha masü saka pa mesüra la damg tim lenmangji dang sayura, aji teti atema. Süngdong tila asüdang küraka meyia aliba süngdong ka anasa süng temetong ka songer yangji metongmetonga alenloka doktsüra süngji metongmetonga tagitsü junga aiener. Kasaji meimchir taküm jenjanga anitettsüla.