Tebilemtsü ya takok angutsü asoshi jenjang mong tajungtiba !

–  K. Temjen Jamir.

Alima nung tebilemtsü maliba aser majangshiba nisungbo malitsü. Takartema takaba yari, sensakertema pei makaba yari, tulurtema pei mapa uluba yari aser tilartema pei khuret yari tebilemtsü ka mesüra kabosa lir. Iba amaji kibong shia nung pei kibong yari tebilemtsü lir. Ajioda, tebilemtsü yabo alima yimya, anungji tasodang nungi tebilemtsü agi jepa tenzüker aser asenok alima nungi piladang dang tebilemtsüi asenok toktsür.
Atangji, nisung aser kibong shia tebilemtsüji balala, saka tebilemtsüji ajurutsübasa, anungji asenoki tebilemtsü nungi ajentsü merangtsübaji masü saka ajurua akoktsü merangtsüla.
Onok school azüngba mapang, school nung kechisa sayur mangateti lesson ajak temulung agi akoktsü merang, anungji lesson mangatet ser ‘memorise’ asübatem zülur takok angu. Ibajagi school azüngba ajangakaketshisatsü tajung mengutet, Iba amaji azüngba ajanga maparen aika nung tangar memeneptet. Kü taküm nung tebilemtsü aser tesasatsü tulutibaji ibaji liasü aser tanüa iba tebilemtsüji kü dak lir. Aji süaka, ni kodanga ibaji kü taküm nung tamakok anguba nung tatemtsü (excuse) ka mekümdaktsür saka iba jagiang ni tanü tashi tangar dang nungi temerangba azüngtsü aser inyaktsü küsasa ajungshir. Aser atangji mapa aika nung tangar dang nungi tajungba inyaktetter. Iba jagi aiben ni küsasa nümadanga bilemer aser Tsüngrem tenüng asanger.
Tanü ni’ ajuruba tebilemtsü amaji naibo majurui alitsüa akok saka nü taküm nunga tebilemtsü kabosa ajurua alitsü ta ni amanger.lba tebilemtsüji senotsü makaba tebilemtsü asütsüa akok, tsüraburtem mesüra medemertem den tesendaktep junga meyutetba tebilemtsü asütsüa akok, pei taküm nung peisasa mazüoktetba tebilemtsü asütsüa akok mesüra tangari mezüngmeshiba tebilemtsü asütsüa akok, kechi tebilemtsü südirsüang, nai ibaji koktetra temoatsü asütsü. Temoatsü ajak tebilemtsü koktetba nungi tenzüker,
Asenoki angatettsüba tongtibang kaji, taküm nung tebilemtsü aruba ya asenok nem tangar temeimer kari kaket tamajung ka nung senti oset ka aleper agütsür amai lir. Iba talepba kaket tamajung kaji asenoki tezü medangi salatetra, iba telong nung aliba temoatsüji asenok meyong asütsü.
Taküm nung jangratema inyaktsüba mapa tulutibaji tebilemtsü ka akoktsü merangdangba mapa ya asütsü aser tepelatiba mapangji tebilemtsü koktetba mapangji asütsü. Aji oda, taküm nung takokertemji tebilemtsü akokertem lir. Item tebilemtsütemji kija kibong tebilemtsü dang masü saka alima nung nisungtem chiyongtsü maka ayaba asütsüa akok, mozü maka mesüra malitetba agi shirang maneptetba tebilemtsü asütsüa akok, makamait agi kaket shidaki moutetba mesüra aben süoshi peria malitetba tebilemtsü asütsüa akok mesüra tejenokdak kiojen makaba tebilemtsü asütsüa akok, alima meimchir tebilemtsüji tanen maka. lbayongji, tanü taolen ajak nung tejembir ajaki tebilemtsü aser tebilemtsütem indang dang jembiba angashitsü, Ajisüaka, alima nung tebilemtsü ajurubaji, kecha balaka masü saka item tebilemtsü akoktsü asoshi Tsüngrem dang shisatsü meshia meranga inyaktsübaji dang asenok mapa asütsü.
Nü taküm nung tebilemtsü ajuruba agi kodanga naji tamakoker ama mebilemtsüla mesüra tebilemtsüa nai dang ajurur amaia mebilemtsüla. Tebilemtsü ajuruba aser tebilemtsü agütsüba taküm anaji asenoki bendangtsüla aser tebilemtsü agütsüba taküm masütsü merangtsüla. Tanü yangi asenok taküm tebilemtsü indang jembidang, naia jungjunga bilemdangang, tebilemtsü mali kodaser nisung ka takoker kümtettsü. Tebilemtsü maliba tetezü takok-a mali. Aji oda, taküm nung tebilemtsü melira teinyaktsüa maka, takümji tezüdangtsüka asütsü.
Nü taküm nung kechi tebilemtsü lidir liaka, ibaji akoktsü atema nü dak tangatetba aser temulungtetba alitsü nüngdaker, Laishibai ashir, taküm nung asenok ajak ya melangteper kaka lir saka asenok yabo shi azü anema memelangteper saka iba lima tashi tulutem aser tanü putu amang mapatem madak yimsüsürtem anema melangteper ( Efesia 6). Item amang mapatem madak yimsüsürtem aser tashi tulutemji tanü nai nu taküm nung ajuruba tebilemtsütemji asütsü.lbaji nai nüsasa mazüoktetba tebilemtsü asütsüa akok, sensak tia asutsüa akok mesüra tangari mezüngmeshiba mesüra nü tamakok tia asütsüa akok, koba tebilemtsü südir süang, item tebilemtsütem madak takok angutsübaji nü dak dang keta lir. Atangji, tangari na yaritsüa akok saka tebilemtsü khuret metetsang aser aben sangjibo na dang lir, anungji item tebilemtsütem madak takoker asütsü asoshi nü dak tangatetba, temulungtetba aser taremzük alitsüla aser meranga inyaktsüla.
Anüng nung yirnzüba ozütem atema tebilemtsü tulutibaji mopong tashi ajak kokteta yimdanga aotsübaji lir, anungji ozü karibo anüngdak mopong mali nungbo apdaka meyui melamelaa yimdanga aotsü amai bilemtsüa akok, saka anüngdakji mopong me1ira ozüji tsükadoktsü.
lba amaji asenok aikati taküm nung tebilemtsü ya tenokdangtsü amai bilemer saka asenok tebilemtsü nungi ajentsü merangra, ibajiang asenoki asenok sasa tebilemtsü bushia aoer asütsü.
Laishiba nungTenüngsang Ken zülusang ya tebilemtsü agi sünger shisaboluseta aliba mapang tenüngsang kentem ya zülu ta asenoki mamali, Lashiba nung tenyartemi züluba shitem ya tensa mapang tamajung nung parnok tepuokdak tebilemtsü agi sünger alidang zülu ta asenoki bilemtetdi.
Alima nung kanga tepetzük sensak tia ajak kokteta US tir akümsangji Abraham Lincoln liasu, Pa otsü bushia züngang, Helen Keller-bo tenük tapok aser tenarong tajak liasu saka lai University degree ngutet aser alima nung tesayur, o jembir aser kaket zülur tajungtibatem rongnung ka aküm.
Ajisüaka, asenokibo aiben asenok timtem aser shisabolu ya tangar tai ajanga aru ama dang bilemer aser tangar nem tongloktsür. Asenoki aiben tebilemtsü kenyongi malidak kazüner aser tebilemtsü akoktsü merangtsü melen tebilemtsü nungi ajentsü meranger.
Kenü anogo lanur kati tambur ka dang yamai asüngdang, “obou, taküm nung tebilemtsü khuret tulutibaji kechi asutsü ? ”
Tambusang jagi langzü, “taküm nung tebilemtsü khuret tulutibaji tebilemtsü khuret kecha maliba taküm asütsü.” Tanü iba tambusangi langzüba o jagi asenok mulung nung jembidaktsüdi. Nü taküm nung tebilemtsü khuret kar danga lira, iba atemaji tangar taitsü saka nü dangi tebilemtsü arubaji temoatsü aleper arur ta bilemang aser akoktsü merangang aser kokang. Tsüngrem dang tebilemtsü tarudaktsü ta sarasadem tesü saka tebilemtsü khuretji koktettsüsa tasutait tanüla aser tangatetba shisatsü kua ta dang sarasademang. Iba jagi dang na taküm nunjg takoker ka akümtsü.