Tenük merem aser azümesen ana ya kechi komala tang ajar tatsü agi angatet-tsü merangdi

~ R.Imkong Lkr, Diphupar : Dimapur.

Mezüngpuba nung tenükmerem ta ajaba ya kechi dang ajar khen tatongi shisadangdi arungma. “Political Science” nung ashiba agi asenok meimchirtem ya lokdiliba shiruru ta ajar. Anungji mapang ajak nung nisungtemi pei pei maparen atema lodki senden akatsüsa akümer, iba senden akaba mapang nung nai-a khen mapang agüja nisungtem tejak tu jung junga reprangdangyonga odangang-jo, ni bilem nung nisungtem rongnung tenük temerembo ka dang mena mangutsü südi, saka lokti nungji tenük temerem ser ka tanga mena ngura ibajibo nisung shidakbabo masütsü ta bilemangma. Saka ni aser nai anir nisung ajak nükjang tanak ser tilala telong aser iba meketaji mesüng mesünger jet jet ta longshia angutsü iba amajisa tangartem kasa tenükji tena lir. Saka asen tetsü tebou mapang nungi tanü tashi tenükmerem, tenükmerem ta jembiba asenok ajaki angashia aruogo. Asenoki asen tetsü-tebou-tem yimya yimbong jaya jaku ya khen arok-aroka bilemdangra parnoki jembiba o tem ya tetezü tulu aketba den parnok tangatetba ya kangasa taroki ia jembitepa liasü ta nibo angateter. Kechiba ta süra tenükmerem ta ajaba ojang ya tanü asüng jatetba o ka masü, saka asen aki tetsü-tebou mapang nungi yamaji tang jembiyonga aru ta asenok ajaki meteta lir. Saka shidakba tenük merem tetezüjibo “mokok-aji ta shinerba ta angatetdi. Iba tenükmerem ojang amala tang English oshi agi “opposite or contrast words” ta ajatsü südi, aser asen Ao oshi nunga – langkushi pelepa jembiba ojang ta ashitsü akok, tetezü tanga lemang ka nungi pelepa jembiba ojang ta ashitsü akok.
Tenükmerem ya tapu ana lir, mezüngpubaji tenükmerem tajungla ta ajar aser tanapubaji tenükmerem tamajungla ta ajatsü akok. Koba mapangsa lokdi senden lidir asen anükapang karbosa arua adener, tongtipangsa town jila” amala nung item ya aiben atalokyonga aor. Item anükapangtem ya tzüma longmartem asütsü akok mesüra asen Naga nungersa süaka asen Ao oshi ya mangateter ishikabosa densema alir asünungji, tenlakidang balaka tsüngrem o jembirtemi asen Ao oshi agi mejameja mejembi-e tanga oshi English amala agi tongtipang onüktem tesem kar kar nung enoksema jembibaji parnok atema kangasa tajangzük tulu aser senti o ta angatet-tsüla. Iba dak alaka asen anükapangtemji khristan tajung ka ka masütsü akok, kechiaser parnok ya asenoki amangba khrista yimsü nung jangja majang aikasa ali nungi parnok danga Tsüngrem O taret aser tarokji angatetdaktsü nungbo Missionary ka tanga limai yoka khrista osang tajung sangokja iba lima aliba nüburtemji khristan tajung ka ka kümdaktsüba den saku asütsü. Kechiba ta süra Tsüngrem O jembibaji parnoki kodang angateta kümdir, parnoki tsüngrem o-ji ano tali angatetnüa akümer, aser kodang khrista dak mamangba purtemi Tsüngrem taküm o-ji angateta kümdir, parnok jagi temulungjang ajonga agi Tsüngremji tekümzüker aser tanela angati agütsüsang ta agizüker. Yamaji khrista osang tajung sangdongba nükjidongji khrista tangi anir aruba ta tatsü agi angatetdi. Iba den külemi shibai Tsüngrem O jembir aser rasaa ashir, iba mapang nungji English oshi enoksema jembiba jagi asen nüburtem süaka shirnokisa English oshi ya kanga sapua jangra pangra mena ali, parnok jagi English oshi agi tongtipang onüktem tatsü-tsü agi rasaa ashibaji kanga tenok tenoka anga alir aser shibai jembir paji kanga nükshia repranger, iba dangji tenükmerem tajungla ta ajar.
Saka tenükmerem tamajungla ta ajabaji item amala tang ajatsü akok, oda shibaisa tangar dak, tamajung tang ajiteter mesüra reprangteter, ibala yimya tamajung aketba nisungtem dangji tenükmerem tamajungla ta ajatsü akok. Yangi tatishitsü ama otsü ka mesükba olen ka bener arur. Mapang ka nung medemer ana liasü aser tenaji külemi tang inteta liyonga aru. Saka alima nung alir nisungtem ajakbo tia tajung akümer masü-ji tena rongnunga kabo tia tajung ajurushia atar aser takar kibong ka akümer, aser jala nula, jabasotem tajung tesa soteter aser jangratem liyonga aor. Saka tia maka pa medem nungba tubo makamait sensak tia ajurushia atar. Aser kenü anogo tsüngküm mapang ka nung khristma mongpu aruba mapang ka tenjia arudang, tia tajungsang tu gari tajung ka nung tanurtem ajak tesülen tu mendaktsür aser pa kinungtsü tena tu tejaklen jung-junga amener, aser ano gari nungi chiyungtsü tajung tapu-maina enoka bener lemang nung tu oyaa alitang par medem nungba tia makasang tu ajurur. Idangji medem nungbai awashi meteta gari tu khen anener, aser ashir, kapu onokbo “picnic-i” chiyongtepa kazütsü aor ta shir tepela saalem par kinuger ajaki teka ayiploktsür aser medem nungbai-a menürema teka ayiploktsür, aser parnok tu pila-le tang pa medem nungba shiba tetsüng tesa agi jajayaa liasü, pai pa mulung nung shisatsü tamajung agi sünga alir nungji yamai ashir, ouchi, par kinunger ajak tatsüka or kelen gari-ji len tekübokleni ia mekübokang aser kinunger ajak yangji süa-dokang ta ashir. Iba tebilemba shisatsü tamajung atenba dangji tenükmerem tamajungla ta ajar.
Tanapuba nung azümesen indang tatsüka shiner, iba lima nung ayazüba shiruru ajak dak temesen “liver” keta lir. Ayazüba shiruru ajak rongnung tematiba shiruruji nisung ya lir, saka kechiba nisung temesen-ji doktsür azümesen “dog’s liver” ya yamai tongtipang nungtet süa ajar mesüra amshir? Oda shidi asünungbo ano tanga shirurutem temesen-a aikasa lir tu, tatishitsü agi ak mesen, an mesen, nashi mesen, küyi mesen, molusongzü mesen, shirem mesen, shiti mesen, pongzü mesen, shirong mesen, per mesen, kangrang mesen, alo mesen, koya mesen, ango mesen, mesü mesen, shitsü shingo mesen aser tongtipangsa nisung mesen aser ano aikasa zünger mezüngma shiruru mesentemji lir. Saka tongtipang o kaji nisung mesen ya ajak dang temaba jenjang nung liaka, yi-jemer indang temesenbo kecha nüngdak maka akümer, kechiba ta süra yi-jemer indang temesenjibo kanga merang meranger asünungji tachi-tsü-a kecha majung alitsü ta sa jembir. Saka azümesen “dog’s liver” ya jaka dang tajungba aser “tanükba” ta jembir, iba denji teronem-a kangasa tajung ta azü-shi achirtemi kuli agütsür. Anungji temesentem rongnunbo azü-mesen yabo kechia-i-a madoksatsü tasa jembir. Iba jagi asen tetsü-tebou-temi azümesen “dog’s liver” ya ajak dang temaba jenjang nung amshia aruba agi par mapang nung yamaji jatet südi ta bilemer aser amanger. Saka yangi O kaji Azümesen ta ajakba olen yabo tanga temesen-tem den khen agi medemdangtsü makok, kechiyong iba tetezü yabo balaka nung amshir, tatishitsü agi nisung kati chiyongtsü tajungbo ajak chiner, aser sübuselemtsü tajung, tajungbo ajak sübuner mesüra aginer, saka mapabo kecha meyinyakner, oda temeyonga sang mekolepner, ibala ama nisungtem dangji “Azümesen tetsü” “laziness mother” ta ajar. Iba Azümesen tetezü yabo asen aki tetsü-tebou mapang nungi yamaji tang jayonga aru ta angazük.
Anungji item ojang Azümesen aser Tenükmerem amala yabo English oshi agi jadi asünungbo “opposite or contrast words” ta ajatsü südi, aser asen Ao oshi agi jadi asü nungbo pelepa langkushi jembiba ojang ta ashitsü akok.