Tenüngdaktiba teinyaktsütem

Nübortem nüngdak ajak agüja tenzüktsü asoshi government-i ministry mesüra department aika tentetter aser item nungji inyakertem shimer aser parnok nem ita sen agüja inyakdaktsür. Item mapatem rongnungji town aser yimtsüng ajak merüka ayutsüba nungi tenzüka aluyimba nung yaritsü aser alima lendongtsüdong nungi kümzüktsü asoshi dena government-i nübortem nem teyari aser tangatetba agüja inyaker. Itemji dang masü saka government-i jenjang dalang agi jangotsü agütsür, kiojen yanglutsü asoshi angati oset agütsür, shiranger angati anepalur, lenmang yanglutsür, tzü aser light agütsür, sen meidoki angati kaketshisatsü angazükdaktsür, süngjanglijang aser naro tsünütsü dena government-i yarir, shiruru metsütsü ajungshir aser tetsür tanur aser tantsür tambur ajak nem teyari agütsür. Item ajakji government-i nübortem asoshi inyaktsütsü asoshi küm shia sentong yanglur. Ajisüaka, government nung alirtemia parnoki bilemba ama item ajakji takok ngua meinyaktetter, ibayongji nübortem timatemer. Küm shia government senbo endoker saka kecha balaka terenlok mapa inyakba mereprangtetter aser government nungi angutsüba teyaritem aika nübortem ket matonger. Ibayongji, government department aliyonga mali amai nübortemi dang pei nüngdak bushia inyaker. Tanga mapatemjibo yutsür government-i anepalutsüba lenmangtem dena nübortemi temulunger tenla benteper nübodoka inyaker. Shirangba mapang nunga private mozü ki bushitsüsa dang akümer . Tesem aika nung pipebo lir saka tzü marur, anungji nübortemi parnoksasa tzü bushia ajemer. Light post aser yinzübo lir saka light marur, anungji mapa inyaker ajak generator nung dang mapa inyaker. Item timtem ya kodang asenoki government nungi angutsüba teyaritem den medemdangdir, government mali den kasa amato tezüdanga bilemer. Aji oda, terenlok mapa tenüng nung endokba aser nübortem tenzükba mapatem atema ita sen nung endokba sen ajak asenoki amajok nung endoker ta asenoki reprangtettsü. Itemji asenoki kanga süoki ia bilemdanga government inyakyim nung temelenshi tajung ka bener arutsüsa merangdangtsü nüngdaker. Atangji, nübortem nüngdak reprangteta item nüngdaktemji inyaktsütsü tentet asünungji, tang tenteta akaba ministry aser department ajakji tongtibang lir. Ajisüaka, department ajak nem kasasa tongtibang agüja senotsü peria lemzüktsütsübaji Nagaland ama state ka asoshi tamakoktsü , anungji department-tem rongnung kobasa tongtibangtiba aser tang nübortem asoshi koba department-sa tenüngdaktiba ta bilemdanga inyaktsübaji kanga rongdak nüngdak kümogo. Iba tangatetba nung Nagaland nung temelenshi tajung ka yaktasa bener arudi süra, tanga department-ji khen toktsür lenmang aser electricity na nem temulung khen agütsütsüla. Atangji, tangar department-temji yutsür Education aser Health department na prongla ya nübortem asoshi kanga tongtibang, ajisüaka tenaji tanabubaren nung reprangtsü yutsüdi, kechiyong education aser health nüngdaktem ya  tang amato private-iang tajungba reprangtsü aser government-ia tang amaibosa repranga atatsü. Tanü alima nung sen maka masü saka asenoki sen bushia bener arua nübortem nüngdak inyaktsütsü asoshi mebilemer. Shidakba reprangdangdi süra, sen ya government ket nung dang aka masü saka government dang nungibo company (corporate) tulutem ket nungang teimba lir. Itemji bener arua amshitsü asoshi lenmang tajung agi tesem ajak tangjema alitsüla aser asen lima nung electric light tashi peria akatsüla. Itemji lira, government dang nungibo takar company-temiang asen lima nung kaketreju aser mozü ki tajungba lapoktsütsü aser aluyimba aser kechisarina yangluba nunga yaritsü. Tanübo government ya tagütsür masü saka teyarir ka dang kümogo. Iba mapangji meteta govermment nung alirtemia tenüng agi ajak ajepsaa meinyaki, koba tenüngdakba aser koba tama inyaktsüla, itemji bilemdanga nübortem meimba shisatsü agi züngzünga aser jungjunga inyaktsüla.