Tsüngküm mapang tsünüsempongtsü nung tongtipang temetettsü :

Contributed By : Dr. Lanunochetla
Subject Matter Specialist, DAO Mokokchung.
Courtesy : ATMA, Mokokchung.

1. Coriander (Dhania):
a) Dhania tejang tekapu ana tsüngda nung menoksar prokang.
b) Khen nung dang tesem tuluka nung meyoktsüla. Hapta ana (2) yutsür sülen tesem balala nung yokba tajangzük tajungba angutsü.
c) Dhania-i anü sangwa tesashi metizüker aser akhüm kanga meimer.
d) Mapang ajak nung ali tai (moist) aser mepong temokong nüngdaker.
e) Tzü, mopung aser anü shitak masü nungbo, tepen anojongi aponger aser quality ajemadoktsü.
2. Onion (Piaz):
a) Piaz-i anü sangwa peria nüngdaker aser akhüm kenyongi maginer.
b) Ali takang nung piaz majunger, kechiyong pa ulua akümtsü atema ali tanük nüngdaker.
c) Nursery nung anogo 25 – 30 yur temshitsüla aser anepdang dang tzü aintsüla.
d) Temshidang tera (roots) talak mejepdokang. Tedong ana tetsüngda inch 4-5, line ana tetsüngda inch 12 aser ali telong inch ka (1) yua atemtsüla.
e) Ali telongi kanga yoka temra, piaz tila aser talang akümer aser inch 1 tashi nung atemba agi piaz tepolong akümer.
f) Ano piaz nung timtem kaji, jakrep (double) akümba ya lir aser iba yagi quality ajemdaktsür. Kodang ali nung mol tali lidir aser temshidang tetsungda tali yutsür iba mapang piaz jakrep tali akümtsu. Piaz i nungtepba atemba meimer.
g) Anogo shia tzü magütsütsüla. Ali nung tzü tali aliba agi piaz tachitsü tanang kümdaktsür.
h) Piaz-i ali süloktsüba maginer. Iba yagi piaz ulua aintsüba nung timtem agütsür.
i) Piaz nung mesen ka pokteter. Iba mesen ya kanga tila aser atsük mesüker. English agi Thrips ta ajar. Tu nungi tzü meseper aser tu kangtendaktsür. Iba mesen azüoktsü atema sapon tzü hopta ka (1) tetsüngda yua anaben aintsüla.
j) Piaz lu nung kodang tepen aponger mesüra tu sentsü melener (greenish to yellowish), tzü agütsüba anentsüla. Ali den medema piaz tedong koker yujang. Hapta ka shi lir sülen tedong ajak konger aser piaz o tedong na pilar angutsü.
k) Piaz bendena or kima/alu nung hapta 1 shi konga yur ang rizünga ayutsüla.
l) Rizüngba mapang piaz kar nung tu meyitetba ngura, yakta dang iba piaz tera (roots) lenji mi/gas stove nung second ana wanger yujang. Mapang shitak nung anepalu mesüra piaz ajak raksa aotsü.
3. Broccolli
a) Anü sangwa peria nungdaker aser ali mapang ajak nung tai (moist) alitsüla.
b) Nursery nung anogo 25-30 yur temshidang, ali telongi inch 2-3 bo yoka atemtsüla.
c) Tetsüngda inch 15(tedong ana tsüngda); inch 24 (line ana tsüngda) yur atemtsüla.
d) Broccolli i tera (roots) tema nung dang ayanger asünung, tera anasa ali mekensatsüla saka ali peria süloktsütsüla.
e) Tzü anogo shia tetongmen nung tera anasa agüjang. Kodanga tekolak nung tzü magütsütsüla kechiyong iba yagi mangrang adokdaktsür aser melamela ashi tenzüker.
f) Anepdang anü sangwa meyalokdang aser tzü magütsüdang broccoli agizükba tajungtiba. Iba yagi broccolli tachitsü tanangba aser arishi (shelf life) talangba lidaktsür.
g) Agizükdang tekolak nungi inch 6 yutsür agizüktsüla. Tedong anepalua yutsünungbo ano tanaben tilala tangzüka chitettsü.
4. Tomato
a) Nursery nungi atsütetdang kanga kümdangtsüla. Tamasa ali metener, süng tilaka agi tedongji kentetang. Tomato tedong nung ku (Hairs) mesüka aika lir aser ibaji raksadokra tedong shizüka aotsü.
b) Temshidang ali dang masü saka süngotu/kongsang kongri takong ongken nung meyoktepang. Iba yagi tera tajungba yangdaktsür. Ano atemdang tomato tedongji metong metong-a masü saka tera mejangdakja temoktsüba jagi tera teimba yangdaktsür aser tashi taitba kümdaktsür.
c) Monü (Straw)/saw dust ali nung lema yujang saka temeyoktep. Iba yagi ali nung aliba tzü soetta ayur, ai (Weeds) azüoker aser lia lia mol küma aotsü.
d) Tazüng nung aliba tu/tedongtem mejepdokang. Ali nung kongshia aliba tu yagi tashidak melamela menar.
e) Bengana nung tsüngsang mopung ajanga timtem adokba ana lir (Physiological disorders):
(i) Bengana teküp pokmar (fruit cracking): Kodang tejang tangzüker uluba mapang nung tsünglu tali aru aser ajungbena tsünglu anendir, iba mapang fruit cracking bulua angutsü saka ya tashitak ka masü aser memenateper. Iba nungi bengana kümzüktsü atema tzü atsünga mayutsüla aser ali konga meyutsüi tzü agütsü nung junga akümtsü.
(ii) Blossom End Rot : kodang ali nung Nitrogen tali südir, tsünüsempongtsütemi ali nungi Calcium magiteter aser iba timtem adoker. Bengana nung tepen apongba talaklen tanak küma aotsü saka tashiba kecha mangutsü. Agri-lime mesüra shinü ali nung enoktsü nung iba timtem azüoktsü.