Yutsa-Bangso : II- Aor mapang, Tangar mapang

~ K.T. Imchen, Merhülietsa Kohima.

AOR MAPANG NUNGTO :
2004 kümto ozü kiyonger warak, proxy aser EPIC/Voter Id. Slip alitener tetsüdi (Arogo nunga komiti ka nung khotoki) kati kü dang ‘Nenok Aor mapang temogo, tang onok mapang’ ta ashi. Tetezü, Aor Chief minister küm 10 asüba mapang nungto Aor amena yataogo, tang nungi pi kintem jongnungtsü. Meshitak aser shitak. Meshitak, kechiba süra asen Aorba küm 10 alangdangto nija aika khu sünga amotenogo südi saka Aor yongkong yaritsüsa/ajangzüktsüsa inyaktetba kecha mali amaiako, ni mazünger mesüra. Shitak, kechiba süra asen sülen pi kin lennirtem küm tertrok junga Chief minister (melentepa) arudang par kin nüburtem asoshi aarok tagitsü renemtsüba ngua arur. Chief ministerdangna, plum portfolio abener minister asen Aorasa liogoto. NH-2 bentsüba aser tawa Model College ka sahyangtsüba dak alaka Aor azen rongsen (asset for common good) ano danga karbo lirma?

KÜLEM TAI/MAJUNG:
Politics luyimer MLA (Minister, Advisor, Chairman, MLAsang) auo tongtsür. Saka ya langzütsü merangdi-Election nung toktepertemi shirsa alizüktsüla? MLA kümra ‘ni adokdaktsü’ ta MLA-ba yanglusang tsüngrem chanutem tetsünga metsüdaka alibaya ‘alizükba oset’ (purchased commodity) asü masü? MLA-bar joka nung auso yur kua, kua, kua… anganütsüsa akümer asü masü? Meperitsürji ‘ni kop (coup?) asüba agidang adok, taruba election ata-a liang’ ta khilari tila (petty) aiekasa alibaji mesüzüktsüsa akümer asü masü? MLA adokra par yimji hon temeja agi menoktsü, yimer ajak mooja (maaza?) süa alitsü ta pongmangbaji asangsang akümtsü takoktsü asü masü? Sensa odarja. MLA-ba Kotaki tunüseta Molumi-i nongoka yoker. Kelen, MLA-baa taoba election sentsüto amang – sangwa methidemi asükjang meronga bilemerji mood majungdanger, taruba election nunga tokteptsüsaji teküp melema atatsüla. Karbo amathari (amnesia) ulura, MLA kümli-i supporter-temto junga majiteter, shirsa-ar yimdangi marur. Tatem jangzü apu matateti tenük mesepshi nung ajak melener- jembishinü, yimya-jakla achi-ajem, libaliro, ali rongsen… Saka ya-a mamali-okrongseta, tsüdaseta, ketsang/ketyak chir manen aser pei yari rongsen agi tenla-a, MLA kümtsüba nung shilem tilalabo agir, tesülen MLA-ba tuoshi ngua nibo magilija, tangar nem anganüa peladakjang ta ashir supporter-a bulua lirko.
Ano ochi shia, meraketa aser takok tashi linük aser nübur tenzüka alitsü meranger saka yipru agi kirakdaktsür, molungsentsü (conscience) agi memelai tzüsem aoleni tzü wa-a aor MLA-a lirko.

PONGMANG ZÜNGI:
Hindu, Muslim mesüra Khristanpur ‘sempet’ aketer, tuagi Alisang den tembarchi kati kü dang ‘Meshiang aser aji nü nem meküploktsütsü, Guarentee!’ ta ashi nungbo itemi meshilahi:
a) Mokokchung jilaji Sangtam, Chang, Phom, Yimchunger aser Khiamniungan (Foothill Road & Merangkong-Tamlu-Wakching-Mon lemang junga lapokteterbo Konyak dena) ENPO area ajak den Zunheboto District ajonga aser Wokha District tulubaka nung nüburtem luyimdak, chiemdak, watidak aser raliwali-len Dimapur den saku akümtsü temela lir (Railway station-Amguri & Mariani, Airport-Jorhat). Yamaji, Mokokchung jila ya city küma Naga litsü tulubaka nung alirtem lem-lema, lemlalemla-a salakjen(feel-good place) ka kümdaktsünüba mangdang ya ataloktsü asü?
b) Aor den temalen ashiba lim-tem dener nüburtem shikman-i aotsüsa kümra Zion, Referral, Eden, Oking i.a. jet ta arur, sen jenti lalur, nübu jenti atsüker, karbo menuadoker. Süra Mokokchung nung multi-speciality, state-of-the-art Hospital ka, kokra Apollo, CMC, Tata, Birla i,a. den sentakteper litettsü. Ano takartem ayongteper ibala shikmandakji Limited Company ama yangertet nungbo kibur aser nüburtem asoshi ‘laap’ sütettsü. Asen Aor takotet nisung/telok kati ibala shikmandak ka lapoktsü sapisayang südagi ta angazükbaji shitak asünungbo Lanlia, ajaki nungitdima.
c) Mokokchung District lim nung nija college tajung makaba ajanga Kohima, Dimapur aser tzümalena Shillong, Guwahati, Delhi, Bangalore i.a. bushia oteper. Asen District nung nija college tajung alinungbo senotsü aser nübu tali melalui quality education den pei lim nung pei sobaliba mopungsem agia ainba tetemsü Ao senso jenti adoktsü. Takar kari esab süangkoto.
d) Tuli Paper Mill tsüyuogo. Meranginsang otzü tejembima, mitsü, scü takong dena (‘mol’) tuteta oshir tsümaleni belendarji. Ya kechi tai? Küm pungu lili, ‘supportertem’ nunga-nunga Mill mapai meinoktsüli ta asüba, tema aser telong tashikar shikarier /angopur den tom nung mesen tamajung (parasites) bulura-a aliba, temesü kolok iter khangso-khanglem (endless claims) asüba-item ajak ya-ati. Fund divert asüba aser jena aobaji kecha tebangkatsü maliako… Ashi Paper Mill to intet asübo Aolisanger ajak luyimdak tesadem lushi süla. Belemdangangma… aonsotsü, süngjanglijang, kiset shiruru süngo-o-lung i.a ayokdak, chai, pan aser talap angudak, jangonü, langtula aser disco dena ngashi tapu meyina, China, Nepal, Korea, Thailand i.a osettem brand new, second hand, ghonda shia fashion show liteta molamoshi, prohibition ajanga moatsüba ‘jolly spirit’ anganüdak (Haluwating = Khatkhati), petty business … yaai, shimatsü masüar. Inyaktetsü aser ajungtsü (feasibility and viability) jenjang tenükshitsüka. Kasa pongmangya asangsang kümtettsüsa tesangwa tasen ana angurakodi.

Asen Aortem, ya YUTSA (absolute truth) -BANGSO (humour, not joke).
O-sentak (tail-piece): Kümolung nung aliba tetezü tarok ojang Ao (Chungli) o nung ni mejangjaba/memetetba ajanga Ao (Mongsen) ojang kar amshiogo. Ano asen Aor-i pangpet süa jembiba tzümar ojang kar amshir. Ambangyim, makmanü masüako. Shianga kolok-a memenepka, shinga mapa/ tashi agi merakteper. (Iba den English nung etc/et al melen ‘iba amala/i.a ta südanger. e.g. melena tatishitsü agi/t.a. asünunga koda?) English oshi sensakpu asüba shisa ka-a alima rangben nungi pi oshi ojangtem aputena, zep zep ta osep nung rizünga yur, jembili aser sayuli ta asüba ajanga takarti aküm medem asen Ao oshi puyadaktsüba nung yaridisü?